Sunday, July 19, 2009
Tuesday, March 3, 2009
Ç’është Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”?!
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” (Komuniteti Kulturor i Çamërisë) është një OJQ shqiptare, me qendër në Tiranë, e themeluar nga një grup gazetarësh, shkrimtarësh, artistësh e intelektualësh, miq e dashamirë të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri, e cila synon madhështimin e kësaj figure të nëpërkëmbur e të flakur në harresë prej ish diktaturës komuniste dhe lartësimin e vlerave të kulturës sonë kombëtare përballë vlerave të qytetërimeve të përparuara botërore, veçanërisht ato të Çamërisë martire.
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” është themeluar në vitin 1993 dhe e miratuar ligjërisht më 1994 si institucion kulturor i specializuar shumëfunksional në vazhdën e zgjerimit të veprimtarisë së shtëpisë botuese “Bilal Xhaferri”, e cila ishte krijuar që në vitin 1991 prej shkrimtarit Shefki Hysa, si një nga entet e para botuese të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Bumi i botimeve të kësaj shtëpie botuese si dhe jehona e madhe e veprimtarisë së saj në ato vite, krijoi idenë se duhej themeluar një institucion me hapësira e fushëveprim ligjor më të mëdha se ato të një enti të thjeshtë botues. Pra, dilte si domosdoshmëri krijimi i një organizmi kulturor shumëfunksional më dinjitar, një organizatë jofitimprurëse që të përfshinte edhe fushën e botimeve dhe njëkohësisht të kishte mundësitë e bashkëveprimit me institucione qeveritare e joqeveritare në të gjitha këndvështrimet e jetës, brenda dhe jashtë vendit…
Një grup veprimtarësh çamë së bashku me miqtë e tyre në krahina të ndryshme të Shqipërisë dhe në Diasporë, diskutuan gjatë me intelektualët më të mirë të Komunitetit Kulturor të Çamërisë dhe në bashkëpunim me shumë e shumë shkrimtarë, artistë e intelektualë të tjerë shqiptarë, miq e dashamirë të Bilal Xhaferrit e të Çështjes Çame, vendosëm të krijonin një shoqatë kulturore, që të kishte përveç shtëpisë botuese, edhe shtypin e saj. Pra, duhej të krijonin një organizatë jo qeveritare si Lidhja Çame që kishte krijuar Bilal Xhaferri në Çikago, SHBA apo diçka të përafërt me shoqatën “Çamëria”, por që të prirej më shumë drejt kulturës çame, sesa t’i kushtohej politikës.
Si rezultat i bashkëpunimit gjatë viteve 1993 e 1994 u themelua dhe forcua Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”, si institucion i specializuar që do ta zgjeronte veprimtarinë kulturore tej kufijve të Shqipërisë, në Kosovë e Maqedoni e gjer në SHBA për të bashkërenduar punën me Lidhjen Çame, Lidhjen Kosovare, Lidhjen Demokratike të Malit të Zi, Lidhjen e Shqiptarëve të Maqedonisë e me shumë organizata të tjera që vepronin në kontinentin amerikan. Shoqata do të ishte një zë i fuqishëm për mbështetjen e problemit çam dhe për zgjidhjen e tij në rrugë diplomatike... Pra, këtyre nismëtarëve u duhej të bëheshin nga pak diplomatë, si gjithë shkrimtarët e artistët që vetvetiu marrin rolin e ambasadorëve të kulturës së vendit të tyre… Donin s’donin, do të bëheshin misionarë të kulturës shqiptare, diplomatë të saj…
Po cilët ishin disa prej miqve që u bashkuan në tryezën e kësaj shoqate dhe që e ndihmuan me zemër shqiptari idealin çam?!… Midis tyre u shquan edhe intelektualë të mirënjohur si: Namik Mane, Pandeli Koçi, Pjetër Arbnori, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Ballkiz Halili, Dhori Karaj, Faik Teodori, Fatos M. Rrapaj, Hektor Sejko, Hekuran Halili, Namik Selmani, Martin Mato, Minella Kureta, Sokol Jakova, Vath Koreshi, Axhem Çapo, Balil Proda, Bujar Shurdhi, Qani Biraçi, Xhemil Lato e sa e sa të tjerë, jo vetëm çamë…
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” shumë shpejt u shtri jo vetëm në zonat e komunitetit çam, por edhe në rrethet kryesore të Shqipërisë, kudo që ndodheshin miqtë e veprës e të idealit të Bilal Xhaferrit… Krijoi marrëdhënie shumë të mira me strukturat e shtetit shqiptar, me politikanë të të gjithë spektrit politik, me të pozitës e opozitës, me më të vjetrit e më të rinjtë si: Pjetër Arbnori, Sali Berisha, Ibrahim Rugova e Fatos Nano, Aleksandër Meksi, Servet Pëllumbi e Skënder Gjinushi, Sabri Godo, Fatmir Mediu, Namik Dokle e Arian Madhi, Edi Rama, Hashim Thaçi, Gramoz Ruçi, Bamir Topi, Besnik Mustafaj e Neritan Ceka, Petro Koçi e Preç Zogaj, Ilir Meta, Pëllumb Xhufi e Sabri Hamiti, Makbule Çeço, Jozefina Topalli, Diana Çuli, Lajla Pernaska, Valentina Leskaj, Mimi Kodheli, Majlinda Bregu e sa e sa të tjerë.
Lidhjet e kësaj shoqate u shtrinë dhe u forcuan edhe me ambasada si ajo amerikane, italiane, gjermane, turke etj., apo me personalitete të diplomacisë e kulturës botërore si Hillari Clinton e Doris Pack, Miranda Vickers e James Pettifer, Marko Panela e Callenback, Dr. Haim Reitan, Amir Gilad etj.
Një brez poetësh, gazetarësh, intelektualësh e politikanësht të rinj të talentuar si Agim Mero, Alma Ahmeti, Bianka Bilali, Dylbere Dika, Florian Bulica, Fllanxa Veshi, Kadri Aliu, Kostaq Myrtaj, Ismail Murtaj, Leonora Bilali, Mina Çaushi, Rudina Hasa, Yllka Sulku, Xhulia Xhekaj e sa e sa të tjerë më vonë e më vonë, do të bëheshin ndër vite armata e madhe e luftëtarëve të idealit çam që synonte kjo shoqatë…
Revista “Krahu i shqiponjës”, e themeluar prej Bilal Xhaferrit në SHBA u bë organi që pasqyroi dhe vazhdon të pasqyrojë tërë veprimtarinë e kësaj organizate atdhetare.
Pikësynimi i saj kryesor ishte dhe mbetet madhështimi i figurës së Bilal Xhaferrit dhe i vlerave të kulturës çame e asaj shqiptare përkrah vlerave më të mira botërore... Që të realizohej ky synim, u caktua objektivi më i afërt: Rikthimi i eshtrave të Bilal Xhaferrit në Shqipëri që u realizua më 6 maj 1995 me kontributin e shtetit shqiptar dhe të shkrimtarit Shefki Hysa, kryetar i kësaj shoqate…
Dhe filloi kështu një bashkëpunim i gjatë e lodhës me të gjitha organizmat qeveritare e joqeveritare, derisa u bë e mundur që eshtrat e Bilal Xhaferrit të vinin në atdhe e të preheshin në Sarandë dhe të arriheshin edhe shumë synime të tjera në dobi të kultures shqiptare dhe të zgjidhjes përfundimtare të problemit çam…
Marrë nga libri “Diplomacia e vetëmohimit”
e shkrimtarit Shefki Hysa,
Tiranë, 2008
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” (Komuniteti Kulturor i Çamërisë) është një OJQ shqiptare, me qendër në Tiranë, e themeluar nga një grup gazetarësh, shkrimtarësh, artistësh e intelektualësh, miq e dashamirë të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri, e cila synon madhështimin e kësaj figure të nëpërkëmbur e të flakur në harresë prej ish diktaturës komuniste dhe lartësimin e vlerave të kulturës sonë kombëtare përballë vlerave të qytetërimeve të përparuara botërore, veçanërisht ato të Çamërisë martire.
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” është themeluar në vitin 1993 dhe e miratuar ligjërisht më 1994 si institucion kulturor i specializuar shumëfunksional në vazhdën e zgjerimit të veprimtarisë së shtëpisë botuese “Bilal Xhaferri”, e cila ishte krijuar që në vitin 1991 prej shkrimtarit Shefki Hysa, si një nga entet e para botuese të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Bumi i botimeve të kësaj shtëpie botuese si dhe jehona e madhe e veprimtarisë së saj në ato vite, krijoi idenë se duhej themeluar një institucion me hapësira e fushëveprim ligjor më të mëdha se ato të një enti të thjeshtë botues. Pra, dilte si domosdoshmëri krijimi i një organizmi kulturor shumëfunksional më dinjitar, një organizatë jofitimprurëse që të përfshinte edhe fushën e botimeve dhe njëkohësisht të kishte mundësitë e bashkëveprimit me institucione qeveritare e joqeveritare në të gjitha këndvështrimet e jetës, brenda dhe jashtë vendit…
Një grup veprimtarësh çamë së bashku me miqtë e tyre në krahina të ndryshme të Shqipërisë dhe në Diasporë, diskutuan gjatë me intelektualët më të mirë të Komunitetit Kulturor të Çamërisë dhe në bashkëpunim me shumë e shumë shkrimtarë, artistë e intelektualë të tjerë shqiptarë, miq e dashamirë të Bilal Xhaferrit e të Çështjes Çame, vendosëm të krijonin një shoqatë kulturore, që të kishte përveç shtëpisë botuese, edhe shtypin e saj. Pra, duhej të krijonin një organizatë jo qeveritare si Lidhja Çame që kishte krijuar Bilal Xhaferri në Çikago, SHBA apo diçka të përafërt me shoqatën “Çamëria”, por që të prirej më shumë drejt kulturës çame, sesa t’i kushtohej politikës.
Si rezultat i bashkëpunimit gjatë viteve 1993 e 1994 u themelua dhe forcua Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”, si institucion i specializuar që do ta zgjeronte veprimtarinë kulturore tej kufijve të Shqipërisë, në Kosovë e Maqedoni e gjer në SHBA për të bashkërenduar punën me Lidhjen Çame, Lidhjen Kosovare, Lidhjen Demokratike të Malit të Zi, Lidhjen e Shqiptarëve të Maqedonisë e me shumë organizata të tjera që vepronin në kontinentin amerikan. Shoqata do të ishte një zë i fuqishëm për mbështetjen e problemit çam dhe për zgjidhjen e tij në rrugë diplomatike... Pra, këtyre nismëtarëve u duhej të bëheshin nga pak diplomatë, si gjithë shkrimtarët e artistët që vetvetiu marrin rolin e ambasadorëve të kulturës së vendit të tyre… Donin s’donin, do të bëheshin misionarë të kulturës shqiptare, diplomatë të saj…
Po cilët ishin disa prej miqve që u bashkuan në tryezën e kësaj shoqate dhe që e ndihmuan me zemër shqiptari idealin çam?!… Midis tyre u shquan edhe intelektualë të mirënjohur si: Namik Mane, Pandeli Koçi, Pjetër Arbnori, Dritëro Agolli, Ismail Kadare, Ballkiz Halili, Dhori Karaj, Faik Teodori, Fatos M. Rrapaj, Hektor Sejko, Hekuran Halili, Namik Selmani, Martin Mato, Minella Kureta, Sokol Jakova, Vath Koreshi, Axhem Çapo, Balil Proda, Bujar Shurdhi, Qani Biraçi, Xhemil Lato e sa e sa të tjerë, jo vetëm çamë…
Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri” shumë shpejt u shtri jo vetëm në zonat e komunitetit çam, por edhe në rrethet kryesore të Shqipërisë, kudo që ndodheshin miqtë e veprës e të idealit të Bilal Xhaferrit… Krijoi marrëdhënie shumë të mira me strukturat e shtetit shqiptar, me politikanë të të gjithë spektrit politik, me të pozitës e opozitës, me më të vjetrit e më të rinjtë si: Pjetër Arbnori, Sali Berisha, Ibrahim Rugova e Fatos Nano, Aleksandër Meksi, Servet Pëllumbi e Skënder Gjinushi, Sabri Godo, Fatmir Mediu, Namik Dokle e Arian Madhi, Edi Rama, Hashim Thaçi, Gramoz Ruçi, Bamir Topi, Besnik Mustafaj e Neritan Ceka, Petro Koçi e Preç Zogaj, Ilir Meta, Pëllumb Xhufi e Sabri Hamiti, Makbule Çeço, Jozefina Topalli, Diana Çuli, Lajla Pernaska, Valentina Leskaj, Mimi Kodheli, Majlinda Bregu e sa e sa të tjerë.
Lidhjet e kësaj shoqate u shtrinë dhe u forcuan edhe me ambasada si ajo amerikane, italiane, gjermane, turke etj., apo me personalitete të diplomacisë e kulturës botërore si Hillari Clinton e Doris Pack, Miranda Vickers e James Pettifer, Marko Panela e Callenback, Dr. Haim Reitan, Amir Gilad etj.
Një brez poetësh, gazetarësh, intelektualësh e politikanësht të rinj të talentuar si Agim Mero, Alma Ahmeti, Bianka Bilali, Dylbere Dika, Florian Bulica, Fllanxa Veshi, Kadri Aliu, Kostaq Myrtaj, Ismail Murtaj, Leonora Bilali, Mina Çaushi, Rudina Hasa, Yllka Sulku, Xhulia Xhekaj e sa e sa të tjerë më vonë e më vonë, do të bëheshin ndër vite armata e madhe e luftëtarëve të idealit çam që synonte kjo shoqatë…
Revista “Krahu i shqiponjës”, e themeluar prej Bilal Xhaferrit në SHBA u bë organi që pasqyroi dhe vazhdon të pasqyrojë tërë veprimtarinë e kësaj organizate atdhetare.
Pikësynimi i saj kryesor ishte dhe mbetet madhështimi i figurës së Bilal Xhaferrit dhe i vlerave të kulturës çame e asaj shqiptare përkrah vlerave më të mira botërore... Që të realizohej ky synim, u caktua objektivi më i afërt: Rikthimi i eshtrave të Bilal Xhaferrit në Shqipëri që u realizua më 6 maj 1995 me kontributin e shtetit shqiptar dhe të shkrimtarit Shefki Hysa, kryetar i kësaj shoqate…
Dhe filloi kështu një bashkëpunim i gjatë e lodhës me të gjitha organizmat qeveritare e joqeveritare, derisa u bë e mundur që eshtrat e Bilal Xhaferrit të vinin në atdhe e të preheshin në Sarandë dhe të arriheshin edhe shumë synime të tjera në dobi të kultures shqiptare dhe të zgjidhjes përfundimtare të problemit çam…
Marrë nga libri “Diplomacia e vetëmohimit”
e shkrimtarit Shefki Hysa,
Tiranë, 2008
Shtëpia botuese me emrin e Bilal Xhaferrit
Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” është një nga entet e para botuese shqiptare të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” u krijua si rezultat i mendimit se kultura, arti, letërsia dhe figurat që i përfaqësojnë, me vlerat e tyre, janë ambasadorët dhe diplomatët më bindës e më rezultativë për paraqitjen dinjitoze të një kombi përballë kombeve të tjera të qytetëruara. Më 27 janar 1992 doli leja nga Ministria e Kulturës për themelimin e këtij enti botues. Ministër aso kohe ishte shkrimtari Vath Koreshi, një ndër përkrahësit e nxitësit e fillimeve letrare të talentit Bilal Xhaferri. Vathi e firmosi gjithë entuziazëm lejen për veprimtari botuese dhe premtoi se do të jepte vazhdimisht përkrahjen e tij dhe të shumë prej miqve të Bilalit.
Atëherë ishte një periudhë kur vepra e Bilal Xhaferrit ishte e harruar. Vlerat e tij ishin të mohura prej ish-diktaturës komuniste. Ishte detyrë e intelektualëve çamë si Shefki Hysa që të përpiqeshin për lartësimin e veprës së Bilalit dhe të thesareve të folklorit dhe kulturës çame, vlera të mëdha të nëpërkëmbura që ende nuk i njihte publiku shqiptar. Nëpërmjet figurës së Bilal Xhaferrit, talent i jashtëzakonshëm që kishte shkëlqyer si një yll në horizontin e letërisë shqiptare në vitet ‘60 dhe që ishte shuar befas prej goditjes fatale që mori prej ish-diktaturës komuniste, mund të shpaloseshin para shqiptarëve dhe botës së qytetëruar, perlat e mrekullueshme të eposit popullor çam. Duke njohur këto vlera të mahnitshme të Çamërisë, shqiptarët dhe tërë dashamirët e huaj do të zgjonin interesimin dhe do të dashuroheshin pas çështjes çame, si pas një institucioni besimi të rrallë e të shenjtë që u përkiste edhe atyre.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” në sajë të aftësive, përkushtimit të madh dhe lidhjeve të shumta me politikën shqiptare e atë ndërkombëtare të shkrimtarit Shefki Hysa, u rrit shpejt dhe po përjetonte dita-ditës një bum botimesh të veprave të zgjedhura nga letërsia botërore, të librave të shkrimtarëve ish të përndjekur politikë si Pjetër Arbnori dhe veçanërisht të talenteve të reja.
Stafi i saj bënte të gjitha përpjekjet që djemtë dhe vajzat e reja plot talent, jo vetëm të Komunitetit Çam, të gjenin vetveten në shtëpinë botuese “Bilal Xhaferri”, të afirmoheshin e të mos pësonin fatin e dikurshëm të Bilalit, në periudhën e vështirë të tranzicionit të egër kapitalist që po përjetonte Shqipëria. Në vitet e para të periudhës postkomuniste ishte e vështirë të gjeje mjete monetare për botime librash dhe talentet e reja shihnin një strehë ëndrrash tek ky ent botues, pjesë përbërëse e institucionit Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”…
Në vitin 1993 u arrit të botohej edhe romani “Krastakraus” i Bilal Xhaferrit. Ishte një nga veprat më të realizuara artistikisht me temën dhe problematikën e etnisë shqiptare aq të parapëlqyer prej këtij autori. Botimi u mundësua edhe me ndihmën e intelektuales çame Ballkiz Halili, e cila e kishte ruajtur të fshehur për vite me radhë një kopje të daktilografuar të këtij romani. Ky botim ishte një sukses i madh e i papritur . Më në fund po i paraqitej një vepër nga më dinjitozet opinionit shqiptar, jo thjesht figura e Bilalit, shkrimtarit disident të kacafytur dhëmbë për dhëmbë me ish-regjimin diktatorial shqiptar.
Numri i botimeve u rrit nga viti në vit dhe Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” luajti një rol të madh për kombëtarizimin e ndërkombëtarizimin e problemit çam tashmë në prag të zgjidhjes.
Ja disa nga botimet më të spikatura të këtij institucioni me vlera kombëtare:
“Dashuri fatale”, romancë (1992), Alfred de Musset.
“Dashuri e përgjakur (Përtej largësive)”, romancë (1992), Bilal Xhaferri
“Lavirja e denjë për respekt”, novela (1992), Jean Paul Sartre
“Kur dynden vikingët”, novelë (1992), Pjetër Arbnori
“Krisja e zemrës”, poezi (1992), Gjin Progni
“Turtullesha dhe djalli”, tregime (1992), Shefki Hysa
“Krastakraus (Ra Berati)”, roman (1993), Bilal Xhaferri
“Mos ma kujto vdekjen”, poezi (1993), Rudina Hasa
“Rebel”, poezi (1993), Shpëtim Roqi
“Nata e qiparisave të huaj”, ese (1994), Artur Spanjolli
“Bukuroshja me hijen”, romancë (1994), Pjetër Arbnori
“Robër të paqes”, roman (1994), Shefki Hysa
“Engjëll mëkatar”, poezi (1994), Mirela Rapi
“Dosjet e gjalla”, publicistikë (1995), Agim Musta
“Pjergulla e lotëve”, poezi (1995), Namik Mane
“Kali i përmallimit”, poezi (1996), Arshin Rexha
“Yjet e ëndrrave”, poezi (1996), Etleva Shahini,
“Vorbulla”, roman (1997), Pjetër Arbnori
“Parajsa e mallkuar”, roman (1997), Shefki Hysa
“Parajsa e shitur”, poezi (2002), Dylbere Dika
“Dhe dita vdes”, tregime (2003), Dylbere Dika
“Klithmë shpirti”, poezi (2004), Liri Hidërshaj
“Aromë Çamërie”, tregime (2004), Shefki Hysa
“Mrekullitë e rreme”, tregime (2005), Shefki Hysa
“Mëkim shpirtëror”, novelë (2005), Liri Hidërshaj
“Për pak lumturi”, poezi (2006), Venka Capa
“Rrëfimi”, novelë (2006), Liri Hidërshaj
“Dialog për paqen e pamundur”, publicistikë (2006), Hysen Haxhiaj
“Pikëllim familjar”, poezi (2006), Mina Çaushi
“Me putrat tona shetitëm botën”, roman (2007), Xhulia Xhekaj
“Dodona tempulli i lashtë i Shqipërisë”, artikuj studimorë (2007), Rasim Bebo
“Pendimi”, novelë (2007), Liri Hidërshaj
“Lotët e trëndafilit”, poezi (2008), Kostaq Myrtaj etj.,etj.
Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” është një nga entet e para botuese shqiptare të periudhës postkomuniste me synim për të përzgjedhur e publikuar vlerat më të spikatura të letërsisë botërore, të letërsisë disidente shqiptare dhe të krijimtarisë së talenteve të reja që janë të rrezikuara të humbasin në kushtet e vështira të ekonomisë së tregut.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” u krijua si rezultat i mendimit se kultura, arti, letërsia dhe figurat që i përfaqësojnë, me vlerat e tyre, janë ambasadorët dhe diplomatët më bindës e më rezultativë për paraqitjen dinjitoze të një kombi përballë kombeve të tjera të qytetëruara. Më 27 janar 1992 doli leja nga Ministria e Kulturës për themelimin e këtij enti botues. Ministër aso kohe ishte shkrimtari Vath Koreshi, një ndër përkrahësit e nxitësit e fillimeve letrare të talentit Bilal Xhaferri. Vathi e firmosi gjithë entuziazëm lejen për veprimtari botuese dhe premtoi se do të jepte vazhdimisht përkrahjen e tij dhe të shumë prej miqve të Bilalit.
Atëherë ishte një periudhë kur vepra e Bilal Xhaferrit ishte e harruar. Vlerat e tij ishin të mohura prej ish-diktaturës komuniste. Ishte detyrë e intelektualëve çamë si Shefki Hysa që të përpiqeshin për lartësimin e veprës së Bilalit dhe të thesareve të folklorit dhe kulturës çame, vlera të mëdha të nëpërkëmbura që ende nuk i njihte publiku shqiptar. Nëpërmjet figurës së Bilal Xhaferrit, talent i jashtëzakonshëm që kishte shkëlqyer si një yll në horizontin e letërisë shqiptare në vitet ‘60 dhe që ishte shuar befas prej goditjes fatale që mori prej ish-diktaturës komuniste, mund të shpaloseshin para shqiptarëve dhe botës së qytetëruar, perlat e mrekullueshme të eposit popullor çam. Duke njohur këto vlera të mahnitshme të Çamërisë, shqiptarët dhe tërë dashamirët e huaj do të zgjonin interesimin dhe do të dashuroheshin pas çështjes çame, si pas një institucioni besimi të rrallë e të shenjtë që u përkiste edhe atyre.
Shtëpia botuese “Bilal Xhaferri” në sajë të aftësive, përkushtimit të madh dhe lidhjeve të shumta me politikën shqiptare e atë ndërkombëtare të shkrimtarit Shefki Hysa, u rrit shpejt dhe po përjetonte dita-ditës një bum botimesh të veprave të zgjedhura nga letërsia botërore, të librave të shkrimtarëve ish të përndjekur politikë si Pjetër Arbnori dhe veçanërisht të talenteve të reja.
Stafi i saj bënte të gjitha përpjekjet që djemtë dhe vajzat e reja plot talent, jo vetëm të Komunitetit Çam, të gjenin vetveten në shtëpinë botuese “Bilal Xhaferri”, të afirmoheshin e të mos pësonin fatin e dikurshëm të Bilalit, në periudhën e vështirë të tranzicionit të egër kapitalist që po përjetonte Shqipëria. Në vitet e para të periudhës postkomuniste ishte e vështirë të gjeje mjete monetare për botime librash dhe talentet e reja shihnin një strehë ëndrrash tek ky ent botues, pjesë përbërëse e institucionit Shoqata Kulturore “Bilal Xhaferri”…
Në vitin 1993 u arrit të botohej edhe romani “Krastakraus” i Bilal Xhaferrit. Ishte një nga veprat më të realizuara artistikisht me temën dhe problematikën e etnisë shqiptare aq të parapëlqyer prej këtij autori. Botimi u mundësua edhe me ndihmën e intelektuales çame Ballkiz Halili, e cila e kishte ruajtur të fshehur për vite me radhë një kopje të daktilografuar të këtij romani. Ky botim ishte një sukses i madh e i papritur . Më në fund po i paraqitej një vepër nga më dinjitozet opinionit shqiptar, jo thjesht figura e Bilalit, shkrimtarit disident të kacafytur dhëmbë për dhëmbë me ish-regjimin diktatorial shqiptar.
Numri i botimeve u rrit nga viti në vit dhe Shtëpia Botuese “Bilal Xhaferri” luajti një rol të madh për kombëtarizimin e ndërkombëtarizimin e problemit çam tashmë në prag të zgjidhjes.
Ja disa nga botimet më të spikatura të këtij institucioni me vlera kombëtare:
“Dashuri fatale”, romancë (1992), Alfred de Musset.
“Dashuri e përgjakur (Përtej largësive)”, romancë (1992), Bilal Xhaferri
“Lavirja e denjë për respekt”, novela (1992), Jean Paul Sartre
“Kur dynden vikingët”, novelë (1992), Pjetër Arbnori
“Krisja e zemrës”, poezi (1992), Gjin Progni
“Turtullesha dhe djalli”, tregime (1992), Shefki Hysa
“Krastakraus (Ra Berati)”, roman (1993), Bilal Xhaferri
“Mos ma kujto vdekjen”, poezi (1993), Rudina Hasa
“Rebel”, poezi (1993), Shpëtim Roqi
“Nata e qiparisave të huaj”, ese (1994), Artur Spanjolli
“Bukuroshja me hijen”, romancë (1994), Pjetër Arbnori
“Robër të paqes”, roman (1994), Shefki Hysa
“Engjëll mëkatar”, poezi (1994), Mirela Rapi
“Dosjet e gjalla”, publicistikë (1995), Agim Musta
“Pjergulla e lotëve”, poezi (1995), Namik Mane
“Kali i përmallimit”, poezi (1996), Arshin Rexha
“Yjet e ëndrrave”, poezi (1996), Etleva Shahini,
“Vorbulla”, roman (1997), Pjetër Arbnori
“Parajsa e mallkuar”, roman (1997), Shefki Hysa
“Parajsa e shitur”, poezi (2002), Dylbere Dika
“Dhe dita vdes”, tregime (2003), Dylbere Dika
“Klithmë shpirti”, poezi (2004), Liri Hidërshaj
“Aromë Çamërie”, tregime (2004), Shefki Hysa
“Mrekullitë e rreme”, tregime (2005), Shefki Hysa
“Mëkim shpirtëror”, novelë (2005), Liri Hidërshaj
“Për pak lumturi”, poezi (2006), Venka Capa
“Rrëfimi”, novelë (2006), Liri Hidërshaj
“Dialog për paqen e pamundur”, publicistikë (2006), Hysen Haxhiaj
“Pikëllim familjar”, poezi (2006), Mina Çaushi
“Me putrat tona shetitëm botën”, roman (2007), Xhulia Xhekaj
“Dodona tempulli i lashtë i Shqipërisë”, artikuj studimorë (2007), Rasim Bebo
“Pendimi”, novelë (2007), Liri Hidërshaj
“Lotët e trëndafilit”, poezi (2008), Kostaq Myrtaj etj.,etj.
Wednesday, April 23, 2008
Tuesday, March 4, 2008
Axhenda që i mungon politikës shqiptare
ÇAMËRIA nuk është thjeshtë çështje pronash
Nga QEMAL VELIJA
Duke qenë një pjesë spikatëse dhe zemra e Epirit shqiptar, do të ishte e tepërt të rrjeshtonim argumenta të pafund për qënësinë shqiptare të Çamërisë në rrjedhat historike, në përcaktimet politike ndër shekuj, në funksionimin administrativ, apo edhe në veçoritë etnografike e mbizotërimin absolut demografik të shqiptarëve në të. Në fund të fundit, deri një shekull më parë Çamëria nuk përbënte ndonjë lloj precedenti në lidhje me identitetin apo përkatësinë politike ngaqë ishte thjeshtë një pjesë integrale e trungut natyror të kombit e territorit shqiptar. Emërtesa e saj, si koncept gjeografik krahinor (që vjen, duhet thënë, prej kohësh të hershme historike) nuk kishte ndonjë ngarkesë të ndryshme prej asaj të krahinave e trevave të tjera shqiptare, përveçse ngjyrimeve dhe karakteristikave lokale që, ashtu si dhe të tjerat, pasuronin dhe ushqenin tërësinë kombëtare shqiptare.
Por më pak se një shekull më parë, ky koncept gjeografik mori të tjera ngarkesa, u kthye në një precedent problematik, dhe në vetëdijen e shqiptarëve nguliti imazhin e realitetit shqiptar të dhunuar tragjikisht, përfytyrimin deri dhe në mitizim të kalvarit fatkeq të qënësisë kombëtare shqiptare. Ashtu si Kosova, vise të Malit të Zi, të Shqipërisë lindore e juglindore, Sanxhakut, pjesëve të tjera të Epirit, edhe Çamëria iu nënshtrua një procesi gjymtimi dhe tjetërsimi të përkatësisë shtetërore e kombëtare, si pasojë e politikave dhe rrethanave historike që u aplikuan në territoret e Gadishullit në dekadën e dytë të shekullit të njëzet. Që asokohe e më pas, territoret e Çamërisë iu aneksuan mbretërisë hibride greke ndërsa popullsia iu nënshtrua goditjeve të përdhunshme e të përgjakshme që synonin tjetërsimin, asimilimin, asgjësimin e identitetit të spikatur shqiptar të kësaj treve. Kjo mbas kalimit nën juridiksionin e shtetit grek, që duhet thënë se u arrit jo për ndonjë meritë apo fuqi të vetë grekëve, por në sajë dhe për hir të politikave të fuqive të mëdha në vitin 1913 e mëtej.
Një pjesë e kësaj popullsie (kryesisht e besimit musliman, që ishte dhe më e spikatura në përballje me grekët) nëpërmjet manipulimesh politike e diplomatike u konsideruan si turq dhe si kontigjent shkëmbimi popullsie midis Turqisë dhe Greqisë në fillim të viteve njëzet. Një pjesë tjetër iu nënshtrua vrasjeve, dëbimeve e veprimeve të tjera represive, ndërsa kontigjenti i besimit ortodoks (gjithmonë shqiptar), nëpërmjet formash të ndryshme, u paraqit si popullsi greke. Paralelisht me këto masa që merrte shteti grek për tjetërsimin e përdhuntë të një krahine të tërë shqiptare, ushtronte presion në të njëjtën kohë mbi shtetin e cunguar e të dobët shqiptar për "Vorioepirin", pjesën që nuk arriti ta përvehtësonte prej pazarllëqeve të fuqive të mëdha të viteve 1913 dhe 1919. Mekanizmi ishte tepër diabolik. U shfrytëzua prej grekëve pikërisht ajo dispozitë që ishte formuluar në Konferencën e ambasadorëve në Londër për të ngushëlluar disi shqiptarët për cungimin e trojeve të tyre, domethënë dispozita mbi "njohjen e të drejtave të minoriteteve" që orientohej në njohjen e përdorimit të lirë të gjuhës amtare në shkolla, botime në këtë gjuhë dhe disa elementë të rëndësisë dytësore për popullsitë shqiptare që mbetën arbitrarisht brenda kufijsh të shteteve të tjerë si Greqia dhe Serbia. Kjo dispozitë u kundërshtua dhe u injorua prej këtyre shteteve, ndërkohë që më pas u rimorr për tu shfrytëzuar përkundër vetë shtetit politik shqiptar. Greqia, fillimisht për të mos i lënë kohë të kujtohej dhe të angazhohej për mbrojtjen e të drejtave kombëtare të pjesës së mbetur nën juridiksionin grek, përdori elementin migrator grekfolës në rrethinat e Gjirokastrës e Sarandës për formulimin e njohur tashmë të "Vorioepirit", duke e trajtuar si një "minoritet" brenda shtetit shqiptar. Më pas, ngaqë ky mekanizëm spekullativ u pranua nga pala shqiptare, mori trajtën e një precedenti të rrezikshëm separatist që paraqitet si një rrezik eminent në ditët e sotme. Pra, realiteti dhe identiteti i Çamërisë u asfiksua në marrëdhëniet me dy shteteve dhe, në plan të parë e në mënyrë të njëanshme, doli problemi fals i "minoritetit grek" brenda shtetit politik shqiptar.
Një zhvillim i ri i dhimbshëm vjen mëtej pas Luftës së Dytë Botërore, dëbimi masiv i çamëve për në shtetin shqiptar, në një proces genocidal spastrimi etnik. Argumentimi absurd i bashkëpunimit me gjermanët sot e kësaj dite gëlltitet si një element i pranueshëm në tavolinat e bisedimeve politike e diplomatike. Ndërsa argumenti real i përkatësisë shqiptare të Çamërisë, dhe minimalisht qoftë dhe të drejtat njerëzore të popullsisë së dëbuar prej andej, ngjallin vetëm xhindosjen e përfaqësuesve grekë të cilët nuk e pranojnë as të shtrohet në ato tavolina bisedimesh. Në kohën e dëbimit, "merita" e vetme e Shqipërisë ishte hapja e dyerve për vëllezërit e vet çamë të keqtrajtuar. Me largimin e pjesës që nuk mund të justifikohej me mekanizmat diversivë të politikës greke, pra pjesës muslimane të popullsisë çame, për shtetin grek Çamëria u bë një kapitull i mbyllur, ndërkohë që shqiptarët ortodoksë të atjeshëm iu nënshtruan një procesi asimilimi e tjetërsimi të dhunshëm duke u detyruar të futen në suazën e helenizimit.
Mbas vitit 1990 pak, (ose me thënë të drejtën, aspak) është bërë në këtë drejtim. Çamëria është një identitet që tremb politikën shqiptare dhe tërbon politikën greke. Me një orientim agresiv e diversiv shteti grek ka arritur të eklipsojë pothuaj tërësisht këtë çështje në marrëdhëniet dypalëshe, ndërkohë që, në kahun tjetër, e ka ngritur në stadin më të lartë të mundshëm precedentin fals të "Vorioepirit" duke e shtrirë mëtej dhe duke avancuar, dora-dorës që politika e shtetit shqiptar ka kaluar nga pasiviteti apo qëndrimi difensiv në një situatë vasaliteti karshi palës greke. Sado të vëllimshme dhe trumbetuese të jenë orvatjet e politikës shqiptare për të paraqitur këtë situatë nën një klimë "miqësore", "partneriteti", "bashkëpunimi", realiteti i dhimbshëm është se mes dy shteteve janë krijuar marrëdhënie kryekëput të zhdrejta, të përafrueshme me situatën kolonizuese. Dhe në këtë hulli me të vërtetë që çështja e Çamërisë (që në vetvehte përbën një realitet dhe identitet që duhet të përbëjë refrenin parësor në marrëdhëniet dypalëshe) duket si një kapitull i pakuptimtë dhe i "padenjë" për të zënë vend në axhendën e bisedimeve.
Ndërkohë, kjo çështje është reduktuar në çështje shoqatash të pafuqi dhe në çështje kërkesash pronësore (padyshim të drejta). Krijohet imazhi që Çamëria është një çështje që u përket vetëm çamëve, pasi edhe ato protesta që zhvillohen, ato promemorie që hartohen, ato hapësira mediatike të pakta që plotësohen me këtë problematikë, më së shumti kanë përkatësinë e individëve apo grupeve të vogla të popullsisë së çamëve të dëbuar me forcë këtu e gjashtëdhjetë vjet më parë, e jo dhe suportin politik të domosdoshëm. Por, Çamëria nuk është vetëm e çamëve. Si pronë dhe si përkatësi krahinore po, por si identitet dhe si realitet i tërësisë shqiptare ajo iu përket edhe kosovarëve, dukagjinasve, kelmendasve, tiranasve, shkupjanëve, korçarëve, lebërve, etj. Reduktimi në thjeshtë çështje individuale apo edhe kolektive të së drejtës pronësore, e kthen këtë çështje realisht në një vlerë kombëtare të eklipsuar përfundimisht. Nëse shteti grek, me diabolizmin e tij, një ditë të bukur mund të pranonte të kompensonte pronarët çamë të sekuestruar dhe të shpronësuar disa dekada më parë me disa shuma të konsiderueshme parash, çfarë do të mbeste mëtej nga ky identitet? Në fund të fundit, logjika e kompensimit të pronave dhe jo kthimi në natyrë, a nuk është në fuqi edhe në vetë shtetin shqiptar ndaj pronarëve të dikurshëm? Dhe pas këtij procesi të mundshëm, a nuk do të fshihej plotësisht çështja kombëtare shqiptare në këtë trevë?
Një shtrim eventual i problemit të Çamërisë në veprimtarinë politike e diplomatike të shtetit shqiptar, duhet të lëvizte në parametra të tjerë, dhe jo thjeshtë si e drejtë pronësore e një grupimi popullsie. Ajo duhet të paraqitej me përmasat e të drejtës kombëtare, e të drejtës së njohjes së realitetit shqiptar brenda kufijve të shtetit grek, qoftë dhe në kuadrin e minoritetit. Kthimi i çamëve të këtushëm në trojet e tyre, jo vetëm si pronarë pasurish materiale, por edhe si pronarë të patjetërsueshëm të së drejtës kombëtare mbi atë trevë, do të ishte edhe elementi fillestar i një tavoline të pritshme bisedimesh dypalëshe. Kjo padyshim do të nxirrte vetvetiu jashtë loje në mënyrë të menjëherëshme kështjellën prej kartoni të Vorioepirit, nga bedenat e së cilës luan politika greke. Një ofensivë e lehtë e politikës shqiptare në këtë drejtim do të përmbyste qëndrimet padyshim, dhe do të detyronte palën greke të kalonte në difensivë.
Çamëria apo perëndimi i Epirit, realitet i pakontestueshëm shqiptar, nëse do të konsiderohej si një nga shtyllat kryesore të politikës dhe strategjisë së shtetit shqiptar, sigurisht që raportet në marrëdhëniet shqptaro-greke do të ndryshonin në mënyrë të rrënjësishme. Politikat e helenizimit të jugut shqiptar, politika të deklaruara prej liderësh grekë dhe të aplikuara në praktikë, do të mënjanoheshin për ti lënë vend politikave më realiste dhe me një frymë tërheqjeje përballë faktorit shqiptar. Çamëria nuk përbën kurrsesi për shtetin dhe çështjen shqiptare një kapitull të mbyllur përfundimisht, ajo është dhe do të jetë një prej pjesëve të ralitetitit shqiptar në Gadishull. Identiteti i Çamërisë do të rrijë si shpata e Demokleut mbi kryet e politikës shqiptare derisa ajo të kthejë në "rrugë të mbarë" e ta konsiderojë si një detyrim dhe të drejtë së cilës duhet ti japë zgjidhje, apo sëpaku ta shtrojë për zgjidhje. Çamëria, ashtu si i gjithë Epiri, e për rrjedhojë edhe Vorioepiri, janë një realitet shqiptar, dhe si të tillë duhet të trajtohen nga të gjithë. Modalitetet e zgjidhjes së problemit janë pastaj vetëm çështje procesesh politike e diplomatike.
===============
Qemal Velija
ÇAMËRIA nuk është thjeshtë çështje pronash
Nga QEMAL VELIJA
Duke qenë një pjesë spikatëse dhe zemra e Epirit shqiptar, do të ishte e tepërt të rrjeshtonim argumenta të pafund për qënësinë shqiptare të Çamërisë në rrjedhat historike, në përcaktimet politike ndër shekuj, në funksionimin administrativ, apo edhe në veçoritë etnografike e mbizotërimin absolut demografik të shqiptarëve në të. Në fund të fundit, deri një shekull më parë Çamëria nuk përbënte ndonjë lloj precedenti në lidhje me identitetin apo përkatësinë politike ngaqë ishte thjeshtë një pjesë integrale e trungut natyror të kombit e territorit shqiptar. Emërtesa e saj, si koncept gjeografik krahinor (që vjen, duhet thënë, prej kohësh të hershme historike) nuk kishte ndonjë ngarkesë të ndryshme prej asaj të krahinave e trevave të tjera shqiptare, përveçse ngjyrimeve dhe karakteristikave lokale që, ashtu si dhe të tjerat, pasuronin dhe ushqenin tërësinë kombëtare shqiptare.
Por më pak se një shekull më parë, ky koncept gjeografik mori të tjera ngarkesa, u kthye në një precedent problematik, dhe në vetëdijen e shqiptarëve nguliti imazhin e realitetit shqiptar të dhunuar tragjikisht, përfytyrimin deri dhe në mitizim të kalvarit fatkeq të qënësisë kombëtare shqiptare. Ashtu si Kosova, vise të Malit të Zi, të Shqipërisë lindore e juglindore, Sanxhakut, pjesëve të tjera të Epirit, edhe Çamëria iu nënshtrua një procesi gjymtimi dhe tjetërsimi të përkatësisë shtetërore e kombëtare, si pasojë e politikave dhe rrethanave historike që u aplikuan në territoret e Gadishullit në dekadën e dytë të shekullit të njëzet. Që asokohe e më pas, territoret e Çamërisë iu aneksuan mbretërisë hibride greke ndërsa popullsia iu nënshtrua goditjeve të përdhunshme e të përgjakshme që synonin tjetërsimin, asimilimin, asgjësimin e identitetit të spikatur shqiptar të kësaj treve. Kjo mbas kalimit nën juridiksionin e shtetit grek, që duhet thënë se u arrit jo për ndonjë meritë apo fuqi të vetë grekëve, por në sajë dhe për hir të politikave të fuqive të mëdha në vitin 1913 e mëtej.
Një pjesë e kësaj popullsie (kryesisht e besimit musliman, që ishte dhe më e spikatura në përballje me grekët) nëpërmjet manipulimesh politike e diplomatike u konsideruan si turq dhe si kontigjent shkëmbimi popullsie midis Turqisë dhe Greqisë në fillim të viteve njëzet. Një pjesë tjetër iu nënshtrua vrasjeve, dëbimeve e veprimeve të tjera represive, ndërsa kontigjenti i besimit ortodoks (gjithmonë shqiptar), nëpërmjet formash të ndryshme, u paraqit si popullsi greke. Paralelisht me këto masa që merrte shteti grek për tjetërsimin e përdhuntë të një krahine të tërë shqiptare, ushtronte presion në të njëjtën kohë mbi shtetin e cunguar e të dobët shqiptar për "Vorioepirin", pjesën që nuk arriti ta përvehtësonte prej pazarllëqeve të fuqive të mëdha të viteve 1913 dhe 1919. Mekanizmi ishte tepër diabolik. U shfrytëzua prej grekëve pikërisht ajo dispozitë që ishte formuluar në Konferencën e ambasadorëve në Londër për të ngushëlluar disi shqiptarët për cungimin e trojeve të tyre, domethënë dispozita mbi "njohjen e të drejtave të minoriteteve" që orientohej në njohjen e përdorimit të lirë të gjuhës amtare në shkolla, botime në këtë gjuhë dhe disa elementë të rëndësisë dytësore për popullsitë shqiptare që mbetën arbitrarisht brenda kufijsh të shteteve të tjerë si Greqia dhe Serbia. Kjo dispozitë u kundërshtua dhe u injorua prej këtyre shteteve, ndërkohë që më pas u rimorr për tu shfrytëzuar përkundër vetë shtetit politik shqiptar. Greqia, fillimisht për të mos i lënë kohë të kujtohej dhe të angazhohej për mbrojtjen e të drejtave kombëtare të pjesës së mbetur nën juridiksionin grek, përdori elementin migrator grekfolës në rrethinat e Gjirokastrës e Sarandës për formulimin e njohur tashmë të "Vorioepirit", duke e trajtuar si një "minoritet" brenda shtetit shqiptar. Më pas, ngaqë ky mekanizëm spekullativ u pranua nga pala shqiptare, mori trajtën e një precedenti të rrezikshëm separatist që paraqitet si një rrezik eminent në ditët e sotme. Pra, realiteti dhe identiteti i Çamërisë u asfiksua në marrëdhëniet me dy shteteve dhe, në plan të parë e në mënyrë të njëanshme, doli problemi fals i "minoritetit grek" brenda shtetit politik shqiptar.
Një zhvillim i ri i dhimbshëm vjen mëtej pas Luftës së Dytë Botërore, dëbimi masiv i çamëve për në shtetin shqiptar, në një proces genocidal spastrimi etnik. Argumentimi absurd i bashkëpunimit me gjermanët sot e kësaj dite gëlltitet si një element i pranueshëm në tavolinat e bisedimeve politike e diplomatike. Ndërsa argumenti real i përkatësisë shqiptare të Çamërisë, dhe minimalisht qoftë dhe të drejtat njerëzore të popullsisë së dëbuar prej andej, ngjallin vetëm xhindosjen e përfaqësuesve grekë të cilët nuk e pranojnë as të shtrohet në ato tavolina bisedimesh. Në kohën e dëbimit, "merita" e vetme e Shqipërisë ishte hapja e dyerve për vëllezërit e vet çamë të keqtrajtuar. Me largimin e pjesës që nuk mund të justifikohej me mekanizmat diversivë të politikës greke, pra pjesës muslimane të popullsisë çame, për shtetin grek Çamëria u bë një kapitull i mbyllur, ndërkohë që shqiptarët ortodoksë të atjeshëm iu nënshtruan një procesi asimilimi e tjetërsimi të dhunshëm duke u detyruar të futen në suazën e helenizimit.
Mbas vitit 1990 pak, (ose me thënë të drejtën, aspak) është bërë në këtë drejtim. Çamëria është një identitet që tremb politikën shqiptare dhe tërbon politikën greke. Me një orientim agresiv e diversiv shteti grek ka arritur të eklipsojë pothuaj tërësisht këtë çështje në marrëdhëniet dypalëshe, ndërkohë që, në kahun tjetër, e ka ngritur në stadin më të lartë të mundshëm precedentin fals të "Vorioepirit" duke e shtrirë mëtej dhe duke avancuar, dora-dorës që politika e shtetit shqiptar ka kaluar nga pasiviteti apo qëndrimi difensiv në një situatë vasaliteti karshi palës greke. Sado të vëllimshme dhe trumbetuese të jenë orvatjet e politikës shqiptare për të paraqitur këtë situatë nën një klimë "miqësore", "partneriteti", "bashkëpunimi", realiteti i dhimbshëm është se mes dy shteteve janë krijuar marrëdhënie kryekëput të zhdrejta, të përafrueshme me situatën kolonizuese. Dhe në këtë hulli me të vërtetë që çështja e Çamërisë (që në vetvehte përbën një realitet dhe identitet që duhet të përbëjë refrenin parësor në marrëdhëniet dypalëshe) duket si një kapitull i pakuptimtë dhe i "padenjë" për të zënë vend në axhendën e bisedimeve.
Ndërkohë, kjo çështje është reduktuar në çështje shoqatash të pafuqi dhe në çështje kërkesash pronësore (padyshim të drejta). Krijohet imazhi që Çamëria është një çështje që u përket vetëm çamëve, pasi edhe ato protesta që zhvillohen, ato promemorie që hartohen, ato hapësira mediatike të pakta që plotësohen me këtë problematikë, më së shumti kanë përkatësinë e individëve apo grupeve të vogla të popullsisë së çamëve të dëbuar me forcë këtu e gjashtëdhjetë vjet më parë, e jo dhe suportin politik të domosdoshëm. Por, Çamëria nuk është vetëm e çamëve. Si pronë dhe si përkatësi krahinore po, por si identitet dhe si realitet i tërësisë shqiptare ajo iu përket edhe kosovarëve, dukagjinasve, kelmendasve, tiranasve, shkupjanëve, korçarëve, lebërve, etj. Reduktimi në thjeshtë çështje individuale apo edhe kolektive të së drejtës pronësore, e kthen këtë çështje realisht në një vlerë kombëtare të eklipsuar përfundimisht. Nëse shteti grek, me diabolizmin e tij, një ditë të bukur mund të pranonte të kompensonte pronarët çamë të sekuestruar dhe të shpronësuar disa dekada më parë me disa shuma të konsiderueshme parash, çfarë do të mbeste mëtej nga ky identitet? Në fund të fundit, logjika e kompensimit të pronave dhe jo kthimi në natyrë, a nuk është në fuqi edhe në vetë shtetin shqiptar ndaj pronarëve të dikurshëm? Dhe pas këtij procesi të mundshëm, a nuk do të fshihej plotësisht çështja kombëtare shqiptare në këtë trevë?
Një shtrim eventual i problemit të Çamërisë në veprimtarinë politike e diplomatike të shtetit shqiptar, duhet të lëvizte në parametra të tjerë, dhe jo thjeshtë si e drejtë pronësore e një grupimi popullsie. Ajo duhet të paraqitej me përmasat e të drejtës kombëtare, e të drejtës së njohjes së realitetit shqiptar brenda kufijve të shtetit grek, qoftë dhe në kuadrin e minoritetit. Kthimi i çamëve të këtushëm në trojet e tyre, jo vetëm si pronarë pasurish materiale, por edhe si pronarë të patjetërsueshëm të së drejtës kombëtare mbi atë trevë, do të ishte edhe elementi fillestar i një tavoline të pritshme bisedimesh dypalëshe. Kjo padyshim do të nxirrte vetvetiu jashtë loje në mënyrë të menjëherëshme kështjellën prej kartoni të Vorioepirit, nga bedenat e së cilës luan politika greke. Një ofensivë e lehtë e politikës shqiptare në këtë drejtim do të përmbyste qëndrimet padyshim, dhe do të detyronte palën greke të kalonte në difensivë.
Çamëria apo perëndimi i Epirit, realitet i pakontestueshëm shqiptar, nëse do të konsiderohej si një nga shtyllat kryesore të politikës dhe strategjisë së shtetit shqiptar, sigurisht që raportet në marrëdhëniet shqptaro-greke do të ndryshonin në mënyrë të rrënjësishme. Politikat e helenizimit të jugut shqiptar, politika të deklaruara prej liderësh grekë dhe të aplikuara në praktikë, do të mënjanoheshin për ti lënë vend politikave më realiste dhe me një frymë tërheqjeje përballë faktorit shqiptar. Çamëria nuk përbën kurrsesi për shtetin dhe çështjen shqiptare një kapitull të mbyllur përfundimisht, ajo është dhe do të jetë një prej pjesëve të ralitetitit shqiptar në Gadishull. Identiteti i Çamërisë do të rrijë si shpata e Demokleut mbi kryet e politikës shqiptare derisa ajo të kthejë në "rrugë të mbarë" e ta konsiderojë si një detyrim dhe të drejtë së cilës duhet ti japë zgjidhje, apo sëpaku ta shtrojë për zgjidhje. Çamëria, ashtu si i gjithë Epiri, e për rrjedhojë edhe Vorioepiri, janë një realitet shqiptar, dhe si të tillë duhet të trajtohen nga të gjithë. Modalitetet e zgjidhjes së problemit janë pastaj vetëm çështje procesesh politike e diplomatike.
===============
Qemal Velija
EPIRI
NJË REALITET QË FLET SHQIP
Nga: QEMAL VELIJA
===============================
Si u krijua minishteti grek më 1830
…Më në fund, më 3 shkurt 1830, Kongresi i Londrës krijon një mbretëri të ashtuquajtur greke. Me këtë mbretëri në jug ndodhi njësoj si me atë të Malit të Zi në veri. Gjithmonë, si njëra dhe tjetra, kanë pretenduar të zmadhohen në kurriz të Shqipërisë, pasi grekët dhe malazezët janë më tepër armiq me racën shqiptare e vllahe sesa me Perandorinë Osmane.
Vetë Anglia, qysh më 1830, nuk donte që mbretëria e re të kapërcente malin Parnas. Kjo – thoshte ajo – pasi nuk ka grekë më përtej. Nga Parnasi në Pind, banorët janë pothuaj të gjithë shqiptarë dhe vllehë. Meqë raca greke, ose e greqizuar, nuk i kalonte 350 mijë vetët, u pa e udhës që kjo mbretëri e vogël të shtrihej deri në Pind, domethënë, deri në gjirin e Prevezës dhe të Lamisë. Edhe e zmadhuar kaq shumë në kurriz të shqiptaro-vllehëve, mbretëria e re me 45 ishujt e vegjël të saj, kishte në vitin 1836, me afërsi vetëm 700 mijë banorë - thotë Kantu (vëll.18, fq.168).
Më 1840 thuhet se kishte pak më shumë, dhe më në fund Anglia i dha asaj (v.1864) ishujt jonianë… Ç’nuk bëri Greqia për të rrëmbyer këta ishuj. Më pas, çfarë nuk bëri ajo për ti marrë Perandorisë Osmane Thesalinë dhe Agrafën. Pa folur për banditizmin politik që ajo kishte ushqyer qysh më 1830, shohim që të përfitojë nga lufta e Krimesë (v.1853) për të pushtuar këto zona.
(Shënim: mbretëria greke e pranuar në Kongresin e Londrës, shteti i ri grek me 350 mijë banorë, nuk përfshinte brenda kufijve të tij Akarnaninë, Etolinë, Fokidën, Ftiotidën, Thesalinë, e aq më pak Epirin, të cilat nuk kishin popullsi greke e as të greqizuar. Edhe linja e dytë Prevezë-Lamia nuk përfshinte Epirin Fokidën, Thesalinë, të cilat konsideroheshin krejt të huaja për një shtet grek).
Zh.K. Faverial: "Historia e Shqipërisë"
========================
Artikulimi aq i shpeshtë, dhe ngritja në strategjinë e politikës së sotme të shtetit grek, i termit dhe konceptit "Vorioepir", duket se ka ngjallur edhe njëlloj stepjeje ndër shqiptarët e frustruar të ditëve të sotme. Ndjehen shumë-shumë ankime, ndonjë mbrojtje e vobektë e shqiptarësisë së të ashtuquajturit "Vorioepir" nga media, ndërkohë që agresiviteti grek rrit kuotat dita-ditës. Një tregues i qartë i këtij agresiviteti (dhe duhet thënë edhe i njëlloj verbërie euforike) janë edhe deklarimi i paradokohshëm i ish-presidentit Stefanopulo në një takim në Bruksel për "tokat e pushtuara të Vorioepirit", "incidenti" i fundmë i Papuliasit, lëvizjet subversive me manifestime flamujsh grekë, me shkolla greke, me thirrje antikushtetuese dhe subversive për "Himarën greke", e shumë aspekte të tjera që shprehin njëkohësisht edhe linjën mbizotëruese të krejt politikës greke në këto kohë. Që, në të vërtetë, është një divulgim (apo vulgarizim) i prononcimit publik të Papandreut kohë më parë se "po punojmë për helenizimin e Shqipërisë".
Një koncept absurd mbi të cilin luhen këto lloj politikash minuese për shtetin shqiptar bazohet mbi "ndarjen e padrejtë administrative të pjesës veriore të Epirit nga perandoritë kalimtare", dhe kjo duke manipuluar me një pakicë grekofone të ardhur në rrethinat e Gjirokastrës dhe Sarandës si emigrantë ekonomikë jo më herët se një shekull e gjysëm më parë.
Por, mjerisht, nga pala shqiptare mbi të cilën kryhet diversioni është pranuar ekzistenca zyrtare e një "vorioepiri grek" dhe luhet vetëm me modalitetet e shtrirjes së tij në jugun e shtetit shqiptar. Por, ndërkohë, argumenti që duhej dhe duhet të përballë këtë lloj agresioni të pashembullt grek, është se çfarë përkatësie historike, etnike, dhe faktike ka vetë Epiri si krahinë apo si koncept gjeografik (duke thënë, për koherencë, se Çamëria është vetëm një pjesë e tij). Në këtë hulli mendojmë se ia vlen të hedhim disa argumenta, për të shtruar ndoshta edhe një vijë politike të re në raportet e nxehta greko-shqiptare. Pra, çfarë është Epiri?
E para, për popullsitë e Epirit burimet historike flasin krejt në të kundërt të tezës greke, të formuluar shumë vonë (nga fundi i shekullit nëntëmbëdhjetë), dhe i veçojnë këto popullsi si jogreke. Që në shekullin e V p.e.s., Tukididi në "Lufta e Peloponezit" flet për "barbarë" që morën pjesë si aleatë në këtë luftë. Ai përmend fiset e kaonëve, thesprotëve, molosëve, antiniatëve, paranejve, që i dallon qartas, ashtu si dhe maqedonasit, prej ushtrive të tjera greke që morën pjesë në betejat e Peloponezit. Dhe njihen tashmë vendbanimet e këtyre fiseve, që ishin përkatësisht ato të Epirit. Po më tej mund të përmendim Strabonin e shekullit të parë p.e.s, i cili përkufizon se "Popullsia e Epirit, Ilirisë dhe Maqedonisë flasin të njëjtën gjuhë, bile dhe flokët i presin njësoj. Kanë të njëjtat zakone. Ata qeverisen nga kuvendi i pleqve të cilin e quajnë Plakonia…". Dhe në të vërtetë edhe Tukididi na sqaron se fiset e Epirit nuk kishin mbret, pra qeveriseshin sipas mënyrave të tyre tradicionale, me pleqësi. Ndërsa burime të tjera na njohin me udhëheqës të shquar të kësaj treve si Pirro i Madh apo Aleksandër Mollosi i Epirit, për të cilët askush nuk ka vënë në dyshim deri më sot se ata nuk i përkisnin racës shqiptare (ilire, epirote, maqedone, arbërore, apo më lashtërisht asaj pellazge).
Dhe kjo popullsi vjen më pas nën perandorinë Romake e përcaktuar si popullsi e provincës së Epirit, ndërsa në veri të saj deri në afërsi të Shkodrës kemi provincën e Epirit të Ri, që kufizohej nga ana e saj me provincën e Prevalitanisë dhe që përfshinte bregun perëndimor të Adriatikut që nga Shkodra e Dalmacia. Këto tre provinca romake bashkë me Dardaninë përbënin dhe pjesët administrative të kontinuitetit të popullsive ilire (Prefektura e Ilirikumit) që shtriheshin në hapësirat ballkanike. Po në këtë kuptim të vazhdimësisë së kësaj popullsie, vijmë edhe në Bizant ku Temat (ndarje administrative të kohës) përkojnë afërsisht me ato të provincave romake, dhe Epiri emërtohet si Tema e Nikopojës, dhe Epiri i Ri si Tema e Durrësit.
Më evidente popullsia shqiptare (shih epirote) e këtyre trevave del në shekujt e fundit të Perandorisë Bizantine, ku protagonistë në to dalin dinasti dhe prijës të tillë të njohur si Shpatajt dhe Loshajt, apo më lart Zenebishët, që zotërojnë përkatësisht krahinat qark Janinës dhe Prevezës deri në Etoli e Akarnani. Këto populloheshin prej fisesh shqiptare që më të dalluarit ishin ato të Mallakasajve dhe Mazarekajve. Një përkatësi e padiskutueshme shqiptare e popullsisë del në të gjitha analet historike të kohës, dhe në veçanti në "Kronikat e Tokkos" dhe "Kronikat janiniote" si dhe tek autorët bizantinë. Për ilustrim po përmendim Kantakuzinon "…kur princët italianë Oroshinë marshuan për të nënshtruar territoret e despotatit të Epirit, shumë shqiptarë të cilët kishin organizuar rezistencën për lirinë e vendit të tyre… iu ngjitën maleve të Pindit dhe zbritën në anën tjetër të tyre në Thesali…". Pra Kantakuzino, despotatin e Epirit e quan vendin e shqiptarëve.
Edhe rezistenca e shqiptarëve (epirotëve) përkundër sulmeve osmane dallohet nëpër analet e kohës, sidomos për veçorinë se në anën e osmanëve ishin edhe perandorët bizantinë. Për përkatësinë e padyshimtë të Epirit shqiptar flasin dhe dokumentat e kohës së perandorisë Osmane, të cilat shtrihen edhe më tej Epirit, duke vënë në pah edhe popullimin e trevave të tjera të Greqisë së sotme, si Peloponezi apo Thesalia, prej shqiptarëve. Pa folur këtu për shqiptarët e Pashallëkut të Ali Pashës që shtriheshin përgjatë gjithë Epirit deri në Peloponez, Beoti, Atikë, etj.
Vetëm në shekullin 20, kur pjesa më e madhe e Epirit (si koncept gjeografik) i kaloi nën juridiksion Greqisë, prej atyre trevave u larguan me përdhunë dhjetëra mijëra shqiptarë të përkatësisë muslimane dhe u ushtrua presion i madh asimilues apo kamuflues për pjesën tjetër të popullsisë shqiptare të besimit ortodoks (duke i njësuar me helenë), që jeton edhe sot e kësaj dite në trojet e tyre trashëgimore.
Së dyti, si koncepte gjeografike apo si përmbajtje, "Epiri" dhe "epirotët" në të gjitha kohërat janë përdorur për atë popullsi shqiptare që popullonte ato treva. Shpesh këto emërtime morën dhe karakter përgjithësues për arbërit e mesjetës së vonë, duke revokuar kështu parardhësit e tyre për lavdinë dhe madhështinë në kujtesë. Skënderbeu krahasohet si pasardhës i Pirros apo edhe i Aleksandrit (të Epirit). Kështu, në kronikat apo materialet e tjera me karakter historik, dhe sidomos ato të shekullit 15, pra periudha e Skënderbeut dhe prijësve të tjerë shqiptarë si Aranitët, Muzakajt, etj., nuk rreshten së cilësuari si "epirotë", dhe rëndom Arbëri cilësohej si Epir apo Maqedoni (shih dhe Barletin veç tjerëve).
Edhe pse në konceptin e ngushtë gjeografik Epiri përfshin trevat që prej jugut të Vlorës dhe deri në gjirin e Prevezës, Epiri është përdorur përgjithësisht dhe pa keqkuptime për treva shumë më të gjera, sepse në to nuk shihnin ndonjë dallim përkatësie etnike. Të gjitha kishin të njëjtën përmbajtje, atë të një popullsie dhe territoresh që sot mbartin emërtesën shqiptare.
E treta, gjatë gjithë historisë mijëravjeçare, vetëm në shekullin 20 popullsia dhe trevat e Epirit kanë provuar një pushtet politik grek. Deri në këtë këtë shekull, asnjë lloj pushteti politik apo ushtarak i tillë nuk ka vepruar në Epir. Nëse do ti referohemi periudhës pararomake, gjejmë vetëqeverisje të fiseve që e përbënin atë, apo prijës të po këtij karakteri, mjafton të kujtojmë Lidhjen Mollose, Pirron dhe dinastinë përkatëse të Epirit, apo më tej Aleksandër Mollosin, dhe në asnjë rast, sado të shkurtër qoftë, nuk kemi qeverisje me përkatësi greke. Edhe në periudhën e perandorisë romake apo më tej bizantine, përsëri administrativisht kemi nëndarje që përkojnë përsëri me përkatësinë e veçantë të këtyre trevave në dallim prej atyre të ashtuquajtura greke. Në një periudhë të shkurtër kemi zotërimin e Karl Tokos (edhe ky aspak grek) mbi këto treva, apo sundimin serb në kohën e inkursionit politiko-ushtarak 25-vjeçar të Dushanit, por asnjëherë pushtet grek. Dhe padyshim që s’mund të kishte, sepse grekët vetë, që prej antikitetit e deri në vitin 1830, nuk kanë pasur kurrfarë organizimi shtetëror e administrativ të tyre, që të mendonin më pas të shtrinin këtë sundim edhe mbi treva të tjera, pra edhe mbi Epirin.
Edhe në shekullin 19, kur shteti grek ishte krijuar tashmë si bërthamë dhe jo me këto hapësira që ka sot, ishte tepër larg prej trevave të Epirit. Edhe në bisedimet apo traktatet e fuqive të mëdha të asaj kohe, shumë vonë, vetëm në fillimet e shekullit 20, Greqia përballë dobësisë shqiptare, ngriti pretendimet e saj mbi Epirin. Deri në dekadën e dytë të këtij shekulli, pra 20, lëvizja kombëtare shqiptare kishte themele të forta në Epir, me klubet, shkollat shqipe, me aktivitetet e tjera, të gjitha të inkuadruara në lëvizjen e unifikuar kombëtare shqiptare.
E katërta, edhe në këndvështrimin e huaj, pra albanologëve, të studiuesve, udhëtarëve, gjuhëtarëve, etj., njësia e Epirit shihet si një njësi shqiptare dhe kurrfarë insinuate nuk është bërë që Epiri të ketë përkatësi greke. Nëse do ti referohemi hartave demografike e etnografike të periudhës më intensive të përcaktimeve dhe konfigurimeve të kombësive në Gadishull, shekullit 19, do të vërejmë se edhe në simpatizantët e helenizmit apo të sllavizmit, si dhe në materiale të tjera që gjithsesi nuk përmbajnë afeksion të veçantë për shqiptarët, nuk gjejmë tentativa për ta paraqitur Epirin si një krahinë greke. Për ilustrim mund të përmendim hartën etnografike të francezit Lëzhan të vitit 1861, e cila na jep një hapësirë të pastër shqiptare deri në Artë e Prevezë në perëndim të Epirit dhe deri në Trikalla në juglindje. Ndërsa ajo e Mirkoviçit e 1867, jep një hapësirë krejtësisht të pastër shqiptare deri në istmin e Korinthit, duke përfshirë padyshim Prevezën, Janinën, Artën e deri në Trikalla në lindje. E njëjta gjë edhe me hartat e Kostandin Noes apo të Bradaskës. Po ashtu udhëtarë anglezë, konsuj francezë, pa folur për studiues austriakë e gjermanë, nuk shihnin ndonjë dallim midis popullsisë së Epirit dhe shqiptarëve të tjerë më në veri. Përkundrazi ata janë fokusuar në traditën e pasur të vlerave etnografike, kulturore e zakonore të shqiptarëve të Epirit, si tradita të spikatura shqiptare në përgjithësi.
Padyshim në rrjedhat e historisë Epiri dhe popullsia e tij dalin krejtësisht të pastra me përkatësi shqiptare dhe pa pikëtakime me grekët, kështu që do të duheshin hapësira të pafund për të evidentuar fakte dhe burime të tjera historike në ilustrim të kësaj. Ndërsa teza greke për përkatësi greke të Epirit është krejt e pakuptimtë dhe e paargumentuar në asnjë këndvështrim. Natyrshëm që një pjesë e kësaj popullsie të Epirit ka pasur dhe ka përkatësi fetare ortodokse, dhe kjo është e vetmja pikë ku grekët ngulmojnë për të "vërtetuar" tezën e tyre mjerane. Por do të kujtojmë se besimi ortodoks shtrihet deri në stepat e largëta të Rusisë tepër larg grekëve…
Pra, Epiri ka ekzistuar shumë herët si një degë e trungut të madh iliro-shqiptar në të gjithë kohërat, dhe në lashtësi ka lënë gjurmët e veta si një njësi tepër e dallueshme prej grekëve të hershëm apo të vonshëm, që gjithsesi duhet të vërejmë se janë të dyshimtë për trashëgiminë helene të përvehtësuar spekullativisht. Është e vërtetë se perandoria Romake, Bizantine apo ajo Osmane, trevat e gjera shqiptare, e ndërmjet tyre edhe Epirin, i ka ndarë apo pjestuar administrativisht, por kjo nuk përbën ndonjë argument për tu mbrojtur prej grekëve si "ndarje të Epirit grek prej veriut të tij", por ato mbeten përherë nëndarje perandorake administrative shqiptare, dhe s’ka asnjë motiv për tu marrë si shkak ndryshimi përkatësie.
Epiri si një realitet historik përkatësisht shqiptar, dhe si një aktualitet që duhet shtruar për zgjidhje, iu përket shqiptarëve, ai mbetet një realitet që flet vetëm shqip… Dhe kur Epiri është katërcipërisht shqiptar, po "Vorioepiri"?!
Qemal Velija
NJË REALITET QË FLET SHQIP
Nga: QEMAL VELIJA
===============================
Si u krijua minishteti grek më 1830
…Më në fund, më 3 shkurt 1830, Kongresi i Londrës krijon një mbretëri të ashtuquajtur greke. Me këtë mbretëri në jug ndodhi njësoj si me atë të Malit të Zi në veri. Gjithmonë, si njëra dhe tjetra, kanë pretenduar të zmadhohen në kurriz të Shqipërisë, pasi grekët dhe malazezët janë më tepër armiq me racën shqiptare e vllahe sesa me Perandorinë Osmane.
Vetë Anglia, qysh më 1830, nuk donte që mbretëria e re të kapërcente malin Parnas. Kjo – thoshte ajo – pasi nuk ka grekë më përtej. Nga Parnasi në Pind, banorët janë pothuaj të gjithë shqiptarë dhe vllehë. Meqë raca greke, ose e greqizuar, nuk i kalonte 350 mijë vetët, u pa e udhës që kjo mbretëri e vogël të shtrihej deri në Pind, domethënë, deri në gjirin e Prevezës dhe të Lamisë. Edhe e zmadhuar kaq shumë në kurriz të shqiptaro-vllehëve, mbretëria e re me 45 ishujt e vegjël të saj, kishte në vitin 1836, me afërsi vetëm 700 mijë banorë - thotë Kantu (vëll.18, fq.168).
Më 1840 thuhet se kishte pak më shumë, dhe më në fund Anglia i dha asaj (v.1864) ishujt jonianë… Ç’nuk bëri Greqia për të rrëmbyer këta ishuj. Më pas, çfarë nuk bëri ajo për ti marrë Perandorisë Osmane Thesalinë dhe Agrafën. Pa folur për banditizmin politik që ajo kishte ushqyer qysh më 1830, shohim që të përfitojë nga lufta e Krimesë (v.1853) për të pushtuar këto zona.
(Shënim: mbretëria greke e pranuar në Kongresin e Londrës, shteti i ri grek me 350 mijë banorë, nuk përfshinte brenda kufijve të tij Akarnaninë, Etolinë, Fokidën, Ftiotidën, Thesalinë, e aq më pak Epirin, të cilat nuk kishin popullsi greke e as të greqizuar. Edhe linja e dytë Prevezë-Lamia nuk përfshinte Epirin Fokidën, Thesalinë, të cilat konsideroheshin krejt të huaja për një shtet grek).
Zh.K. Faverial: "Historia e Shqipërisë"
========================
Artikulimi aq i shpeshtë, dhe ngritja në strategjinë e politikës së sotme të shtetit grek, i termit dhe konceptit "Vorioepir", duket se ka ngjallur edhe njëlloj stepjeje ndër shqiptarët e frustruar të ditëve të sotme. Ndjehen shumë-shumë ankime, ndonjë mbrojtje e vobektë e shqiptarësisë së të ashtuquajturit "Vorioepir" nga media, ndërkohë që agresiviteti grek rrit kuotat dita-ditës. Një tregues i qartë i këtij agresiviteti (dhe duhet thënë edhe i njëlloj verbërie euforike) janë edhe deklarimi i paradokohshëm i ish-presidentit Stefanopulo në një takim në Bruksel për "tokat e pushtuara të Vorioepirit", "incidenti" i fundmë i Papuliasit, lëvizjet subversive me manifestime flamujsh grekë, me shkolla greke, me thirrje antikushtetuese dhe subversive për "Himarën greke", e shumë aspekte të tjera që shprehin njëkohësisht edhe linjën mbizotëruese të krejt politikës greke në këto kohë. Që, në të vërtetë, është një divulgim (apo vulgarizim) i prononcimit publik të Papandreut kohë më parë se "po punojmë për helenizimin e Shqipërisë".
Një koncept absurd mbi të cilin luhen këto lloj politikash minuese për shtetin shqiptar bazohet mbi "ndarjen e padrejtë administrative të pjesës veriore të Epirit nga perandoritë kalimtare", dhe kjo duke manipuluar me një pakicë grekofone të ardhur në rrethinat e Gjirokastrës dhe Sarandës si emigrantë ekonomikë jo më herët se një shekull e gjysëm më parë.
Por, mjerisht, nga pala shqiptare mbi të cilën kryhet diversioni është pranuar ekzistenca zyrtare e një "vorioepiri grek" dhe luhet vetëm me modalitetet e shtrirjes së tij në jugun e shtetit shqiptar. Por, ndërkohë, argumenti që duhej dhe duhet të përballë këtë lloj agresioni të pashembullt grek, është se çfarë përkatësie historike, etnike, dhe faktike ka vetë Epiri si krahinë apo si koncept gjeografik (duke thënë, për koherencë, se Çamëria është vetëm një pjesë e tij). Në këtë hulli mendojmë se ia vlen të hedhim disa argumenta, për të shtruar ndoshta edhe një vijë politike të re në raportet e nxehta greko-shqiptare. Pra, çfarë është Epiri?
E para, për popullsitë e Epirit burimet historike flasin krejt në të kundërt të tezës greke, të formuluar shumë vonë (nga fundi i shekullit nëntëmbëdhjetë), dhe i veçojnë këto popullsi si jogreke. Që në shekullin e V p.e.s., Tukididi në "Lufta e Peloponezit" flet për "barbarë" që morën pjesë si aleatë në këtë luftë. Ai përmend fiset e kaonëve, thesprotëve, molosëve, antiniatëve, paranejve, që i dallon qartas, ashtu si dhe maqedonasit, prej ushtrive të tjera greke që morën pjesë në betejat e Peloponezit. Dhe njihen tashmë vendbanimet e këtyre fiseve, që ishin përkatësisht ato të Epirit. Po më tej mund të përmendim Strabonin e shekullit të parë p.e.s, i cili përkufizon se "Popullsia e Epirit, Ilirisë dhe Maqedonisë flasin të njëjtën gjuhë, bile dhe flokët i presin njësoj. Kanë të njëjtat zakone. Ata qeverisen nga kuvendi i pleqve të cilin e quajnë Plakonia…". Dhe në të vërtetë edhe Tukididi na sqaron se fiset e Epirit nuk kishin mbret, pra qeveriseshin sipas mënyrave të tyre tradicionale, me pleqësi. Ndërsa burime të tjera na njohin me udhëheqës të shquar të kësaj treve si Pirro i Madh apo Aleksandër Mollosi i Epirit, për të cilët askush nuk ka vënë në dyshim deri më sot se ata nuk i përkisnin racës shqiptare (ilire, epirote, maqedone, arbërore, apo më lashtërisht asaj pellazge).
Dhe kjo popullsi vjen më pas nën perandorinë Romake e përcaktuar si popullsi e provincës së Epirit, ndërsa në veri të saj deri në afërsi të Shkodrës kemi provincën e Epirit të Ri, që kufizohej nga ana e saj me provincën e Prevalitanisë dhe që përfshinte bregun perëndimor të Adriatikut që nga Shkodra e Dalmacia. Këto tre provinca romake bashkë me Dardaninë përbënin dhe pjesët administrative të kontinuitetit të popullsive ilire (Prefektura e Ilirikumit) që shtriheshin në hapësirat ballkanike. Po në këtë kuptim të vazhdimësisë së kësaj popullsie, vijmë edhe në Bizant ku Temat (ndarje administrative të kohës) përkojnë afërsisht me ato të provincave romake, dhe Epiri emërtohet si Tema e Nikopojës, dhe Epiri i Ri si Tema e Durrësit.
Më evidente popullsia shqiptare (shih epirote) e këtyre trevave del në shekujt e fundit të Perandorisë Bizantine, ku protagonistë në to dalin dinasti dhe prijës të tillë të njohur si Shpatajt dhe Loshajt, apo më lart Zenebishët, që zotërojnë përkatësisht krahinat qark Janinës dhe Prevezës deri në Etoli e Akarnani. Këto populloheshin prej fisesh shqiptare që më të dalluarit ishin ato të Mallakasajve dhe Mazarekajve. Një përkatësi e padiskutueshme shqiptare e popullsisë del në të gjitha analet historike të kohës, dhe në veçanti në "Kronikat e Tokkos" dhe "Kronikat janiniote" si dhe tek autorët bizantinë. Për ilustrim po përmendim Kantakuzinon "…kur princët italianë Oroshinë marshuan për të nënshtruar territoret e despotatit të Epirit, shumë shqiptarë të cilët kishin organizuar rezistencën për lirinë e vendit të tyre… iu ngjitën maleve të Pindit dhe zbritën në anën tjetër të tyre në Thesali…". Pra Kantakuzino, despotatin e Epirit e quan vendin e shqiptarëve.
Edhe rezistenca e shqiptarëve (epirotëve) përkundër sulmeve osmane dallohet nëpër analet e kohës, sidomos për veçorinë se në anën e osmanëve ishin edhe perandorët bizantinë. Për përkatësinë e padyshimtë të Epirit shqiptar flasin dhe dokumentat e kohës së perandorisë Osmane, të cilat shtrihen edhe më tej Epirit, duke vënë në pah edhe popullimin e trevave të tjera të Greqisë së sotme, si Peloponezi apo Thesalia, prej shqiptarëve. Pa folur këtu për shqiptarët e Pashallëkut të Ali Pashës që shtriheshin përgjatë gjithë Epirit deri në Peloponez, Beoti, Atikë, etj.
Vetëm në shekullin 20, kur pjesa më e madhe e Epirit (si koncept gjeografik) i kaloi nën juridiksion Greqisë, prej atyre trevave u larguan me përdhunë dhjetëra mijëra shqiptarë të përkatësisë muslimane dhe u ushtrua presion i madh asimilues apo kamuflues për pjesën tjetër të popullsisë shqiptare të besimit ortodoks (duke i njësuar me helenë), që jeton edhe sot e kësaj dite në trojet e tyre trashëgimore.
Së dyti, si koncepte gjeografike apo si përmbajtje, "Epiri" dhe "epirotët" në të gjitha kohërat janë përdorur për atë popullsi shqiptare që popullonte ato treva. Shpesh këto emërtime morën dhe karakter përgjithësues për arbërit e mesjetës së vonë, duke revokuar kështu parardhësit e tyre për lavdinë dhe madhështinë në kujtesë. Skënderbeu krahasohet si pasardhës i Pirros apo edhe i Aleksandrit (të Epirit). Kështu, në kronikat apo materialet e tjera me karakter historik, dhe sidomos ato të shekullit 15, pra periudha e Skënderbeut dhe prijësve të tjerë shqiptarë si Aranitët, Muzakajt, etj., nuk rreshten së cilësuari si "epirotë", dhe rëndom Arbëri cilësohej si Epir apo Maqedoni (shih dhe Barletin veç tjerëve).
Edhe pse në konceptin e ngushtë gjeografik Epiri përfshin trevat që prej jugut të Vlorës dhe deri në gjirin e Prevezës, Epiri është përdorur përgjithësisht dhe pa keqkuptime për treva shumë më të gjera, sepse në to nuk shihnin ndonjë dallim përkatësie etnike. Të gjitha kishin të njëjtën përmbajtje, atë të një popullsie dhe territoresh që sot mbartin emërtesën shqiptare.
E treta, gjatë gjithë historisë mijëravjeçare, vetëm në shekullin 20 popullsia dhe trevat e Epirit kanë provuar një pushtet politik grek. Deri në këtë këtë shekull, asnjë lloj pushteti politik apo ushtarak i tillë nuk ka vepruar në Epir. Nëse do ti referohemi periudhës pararomake, gjejmë vetëqeverisje të fiseve që e përbënin atë, apo prijës të po këtij karakteri, mjafton të kujtojmë Lidhjen Mollose, Pirron dhe dinastinë përkatëse të Epirit, apo më tej Aleksandër Mollosin, dhe në asnjë rast, sado të shkurtër qoftë, nuk kemi qeverisje me përkatësi greke. Edhe në periudhën e perandorisë romake apo më tej bizantine, përsëri administrativisht kemi nëndarje që përkojnë përsëri me përkatësinë e veçantë të këtyre trevave në dallim prej atyre të ashtuquajtura greke. Në një periudhë të shkurtër kemi zotërimin e Karl Tokos (edhe ky aspak grek) mbi këto treva, apo sundimin serb në kohën e inkursionit politiko-ushtarak 25-vjeçar të Dushanit, por asnjëherë pushtet grek. Dhe padyshim që s’mund të kishte, sepse grekët vetë, që prej antikitetit e deri në vitin 1830, nuk kanë pasur kurrfarë organizimi shtetëror e administrativ të tyre, që të mendonin më pas të shtrinin këtë sundim edhe mbi treva të tjera, pra edhe mbi Epirin.
Edhe në shekullin 19, kur shteti grek ishte krijuar tashmë si bërthamë dhe jo me këto hapësira që ka sot, ishte tepër larg prej trevave të Epirit. Edhe në bisedimet apo traktatet e fuqive të mëdha të asaj kohe, shumë vonë, vetëm në fillimet e shekullit 20, Greqia përballë dobësisë shqiptare, ngriti pretendimet e saj mbi Epirin. Deri në dekadën e dytë të këtij shekulli, pra 20, lëvizja kombëtare shqiptare kishte themele të forta në Epir, me klubet, shkollat shqipe, me aktivitetet e tjera, të gjitha të inkuadruara në lëvizjen e unifikuar kombëtare shqiptare.
E katërta, edhe në këndvështrimin e huaj, pra albanologëve, të studiuesve, udhëtarëve, gjuhëtarëve, etj., njësia e Epirit shihet si një njësi shqiptare dhe kurrfarë insinuate nuk është bërë që Epiri të ketë përkatësi greke. Nëse do ti referohemi hartave demografike e etnografike të periudhës më intensive të përcaktimeve dhe konfigurimeve të kombësive në Gadishull, shekullit 19, do të vërejmë se edhe në simpatizantët e helenizmit apo të sllavizmit, si dhe në materiale të tjera që gjithsesi nuk përmbajnë afeksion të veçantë për shqiptarët, nuk gjejmë tentativa për ta paraqitur Epirin si një krahinë greke. Për ilustrim mund të përmendim hartën etnografike të francezit Lëzhan të vitit 1861, e cila na jep një hapësirë të pastër shqiptare deri në Artë e Prevezë në perëndim të Epirit dhe deri në Trikalla në juglindje. Ndërsa ajo e Mirkoviçit e 1867, jep një hapësirë krejtësisht të pastër shqiptare deri në istmin e Korinthit, duke përfshirë padyshim Prevezën, Janinën, Artën e deri në Trikalla në lindje. E njëjta gjë edhe me hartat e Kostandin Noes apo të Bradaskës. Po ashtu udhëtarë anglezë, konsuj francezë, pa folur për studiues austriakë e gjermanë, nuk shihnin ndonjë dallim midis popullsisë së Epirit dhe shqiptarëve të tjerë më në veri. Përkundrazi ata janë fokusuar në traditën e pasur të vlerave etnografike, kulturore e zakonore të shqiptarëve të Epirit, si tradita të spikatura shqiptare në përgjithësi.
Padyshim në rrjedhat e historisë Epiri dhe popullsia e tij dalin krejtësisht të pastra me përkatësi shqiptare dhe pa pikëtakime me grekët, kështu që do të duheshin hapësira të pafund për të evidentuar fakte dhe burime të tjera historike në ilustrim të kësaj. Ndërsa teza greke për përkatësi greke të Epirit është krejt e pakuptimtë dhe e paargumentuar në asnjë këndvështrim. Natyrshëm që një pjesë e kësaj popullsie të Epirit ka pasur dhe ka përkatësi fetare ortodokse, dhe kjo është e vetmja pikë ku grekët ngulmojnë për të "vërtetuar" tezën e tyre mjerane. Por do të kujtojmë se besimi ortodoks shtrihet deri në stepat e largëta të Rusisë tepër larg grekëve…
Pra, Epiri ka ekzistuar shumë herët si një degë e trungut të madh iliro-shqiptar në të gjithë kohërat, dhe në lashtësi ka lënë gjurmët e veta si një njësi tepër e dallueshme prej grekëve të hershëm apo të vonshëm, që gjithsesi duhet të vërejmë se janë të dyshimtë për trashëgiminë helene të përvehtësuar spekullativisht. Është e vërtetë se perandoria Romake, Bizantine apo ajo Osmane, trevat e gjera shqiptare, e ndërmjet tyre edhe Epirin, i ka ndarë apo pjestuar administrativisht, por kjo nuk përbën ndonjë argument për tu mbrojtur prej grekëve si "ndarje të Epirit grek prej veriut të tij", por ato mbeten përherë nëndarje perandorake administrative shqiptare, dhe s’ka asnjë motiv për tu marrë si shkak ndryshimi përkatësie.
Epiri si një realitet historik përkatësisht shqiptar, dhe si një aktualitet që duhet shtruar për zgjidhje, iu përket shqiptarëve, ai mbetet një realitet që flet vetëm shqip… Dhe kur Epiri është katërcipërisht shqiptar, po "Vorioepiri"?!
Qemal Velija
Monday, March 3, 2008
[- Në vend të strategjisë së helenizimit të Shqipërisë politike, strategji e deklaruar dhe e aplikuar masivisht në vitet e fundit, duke iu kthyer një politike realiste të vlerësimit të potencialeve njerëzore shqiptare në Greqi, do të kishim padyshim inversin e saj, shqiptarizimin e natyrshëm të Greqisë -.]
QEMAL VELIJA
ARVANITIA
ose fytyra shqiptare e Greqisë
Edhe pse fluid për nga shtrirja gjeografike (për nga shpërndarja dhe përqëndrimi), ky koncept, pra Arvanitia, përbën në të vërtetë një realitet sa historik, etnik, demografik, aq dhe konkret në qënësinë e tij brenda juridiksionit të shtetit politik grek. Një realitet që mban gjithsesi vulën shqiptare, edhe pse i mënjanuar, i braktisur, i mohuar zyrtarisht nga faktori politik dypalësh. I shtrirë pothuaj në të gjithë territorin e shtetit të sotëm grek, ai përbën pika përqëndrimi të konsiderueshme në një sërë rajonesh të shënuara, si në Peloponez, Etoli, Akarnani, Beoti, Atikë, Eube, ishujt jonianë, etj (pa përfshirë këtu krahinat e Epirit, Thesalisë e Maqedonisë jugperëndimore të cilat duhen konsideruar si pjesë të shkëputura nga integraliteti i njësisë tokësore shqiptare). Mbizotërues në një varg qytetesh, ky element shqiptar, i njohur si arvanit (apo arbëresh) përbën bashkësi të tëra në popullsinë rurale e atë urbane tradicionale, duke kapur shifra pak të lakuara publikisht, por që në realitet shkojnë rreth 30-35 përqint të gjithë popullsisë në shtetit e sotëm grek prej 10.5 milionë banorësh.
Ky realitet shqiptar i demonstruar fuqishëm në shekujt e mëparshëm, aq sa në përshtypjen e përgjithshme mbizotëronte krejtësisht konceptin e Greqisë gjeografike dhe nguliste protagonizmin e vet në ngjarjet politike, shoqërore, ushtarake përgjatë shekujve deri në krijimin e mbretërisë greke të dekadës së tretë të shekullit 19. Mbas krijimit të shtetit grek, që duhet thënë se mban vulën mbizotëruese pikërisht të këtij faktori shqiptar, aq sa në Panteonin e sotëm grek figurat udhëheqëse të atij revolucioni që solli krijimin e tij janë pothuaj të gjithë arvanitë, ata që e pësuan dhe iu nënshtruan shtypjes kombëtare ishin po ata vetë. Të mashtruar dhe besëprerë prej bashkëpunëtorëve të tyre grekë, por edhe të shpërfillur prej faktorit politik ndërkombëtar që përcaktonte fatet e popujve e shteteve të vegjël, ata u konsideruan dhe u paraqitën si një popullsi greke (duke njësuar arbitrarisht etninë me ortodoksinë dhe helenizmin si frymë dhe identitet). Instrumentalizimi i këtij elementi shqiptar prej kishës, arsimit dhe strukturave të tjera të shtetit teokratik që u uzurpua prej grekëve, shtypi aspiratën e tyre për një shtet shqiptaro-grek, ashtu siç ishte projektuar që në fillimet e lëvizjes heteriste. Dhe për rrjedhojë, shkon deri në atë masë sa e kthen këtë realitet historikisht shqiptar në të pandjeshëm dhe të paevidentuar zyrtarisht në shoqërinë greke. Lëvizjet modeste identifikuese apo ndriçuese të dala prej këtij realiteti, si klubet kulturore, shoqëritë, institucionet arsimore apo të propagandës, që herët u mbytën në mënyrë të pamëshirshme. Në kushte të tjera trajtimi, grupe të kësaj popullsie shqiptare (kryesisht nga Peloponezi, të cilin një autor duke u nisur nga përbërja e popullsisë e emërton "Shqipëria Greke"), të ikur prej shekujsh në jugun italian, ata që quhen arbëreshë, në të kundërt u kthyen në vatër të lëvizjes patriotike, kulturore, intelektuale, gjuhësore e letrare për mbarë shqiptarët, u kthyen në një bashkësi spikatëse identifikuese.
Protagonistë të ndjeshëm në historinë e trojeve të tyre, arvanitët e Greqisë lënë gjurmë të pashlyeshme: - në shkëputjet dhe kryengritjet prej pushtetit bizantin e më pas sllav në shekujt 12-14; - në rezistencën antibizantine e antiosmane në mbrojtje të principatave e despotateve thjeshtë shqiptare në ato troje në shekujt 14-15; - në protagonizmin luftarak si "kleftë", "stratiotë", "armatolë" e "kapedanë" gjatë shekujve 15-19, qoftë në territoret e sipërthëna kundër pushtetit perandorak osman, qoftë dhe nëpër arenat luftarake të Europës ku njihen edhe si gjeneralë, edhe si kapitenë, edhe si trupa të hatashme luftarake. Për të ardhur si promotorë të lëvizjes shtetformuese në fillimshekullin 19 deri në krijimin e mbretërisë së vogël greke të vitit 1829.
Të pambështetur dhe të manipuluar prej institucionesh politike apo kishtare kombëtare, siç i kishin në fakt pjesëtarët e kombësisë greke që morën pjesë në revolucionin e përbashkët, ata ranë mjerisht në kurthin e ngritur prej grekëve. Duke përfaqësuar vetëm krahun luftarak të revolucionit, me idenë e krijimit të një shteti shqiptaro-grek (meqenëse formacionet e organizimit politik, qoftë dhe në kuadër të një perandorie osmane, për shqiptarët, ishin shpërbërë dhe rënë nga fuqia, pra Pashallëqet e mëdha të Shkodrës dhe Janinës), ata i dhanë tonin këtij revolucioni dhe më pas u tradhëtuan në idenë e tyre. Shteti i sapoformuar grek (me kontributin vendimtar të arvanitëve) ndër masat e para që mori ishte suprimimi i kësaj pjese të popullsisë, që në një të ardhme mund të përbënte një rrezik të vërtetë për vetë ekzistencën e shtetit me profil grek. Kjo për arsye të evidentimit dhe daljes në skenë të lëvizjes shqiptare për riformim shtetëror në fund të shekullit 19 dhe fillim të shekullit 20, pra pavarësimit të një shteti shqiptar. Nëse faktori shqiptar në shtetin e atëhershëm grek do të ishte në pozitën që i takonte, pra të elementit shtetformues dhe identifikues, padyshim që edhe lëvizja pavarësuese e shqiptarëve, e cila fillon me Lidhjen e Prizrenit dhe kurorëzohet me krijimin e shtetit të vitit 1913, do të kishte të tjera prerogativa dhe profilet e shteteve në Gadishull mund të kishin një tjetër konfigurim.
Në një eventualitet të tillë, nëse shqiptarët e Greqisë nuk do ti ishin nënshtruar një shtypjeje sistematike dhe të egër, një përpunimi djallëzor e intensiv, si nga ana e kishës ashtu dhe nga arsimi e institucionet e tjera shtetërore, do të drejtoheshin për nga aspirata e natyrshme e lidhjes me shtetin amë të krijuar, Shqipërinë. Në një konteks të tillë, Greqia do të vihej përballë dhe në dyshim, për vetë numrin e konsiderueshëm të arvanitëve dhe për vetë shtrirjen territoriale të tyre në rajonet kryesore të shtetit grek, dhe në veçanti të atyre rajoneve që kishin kontinuitet të dukshëm me territoret e shtetit shqiptar, siç ishin Thesalia, Akarnania, Etolia, e pse jo edhe pjesë të konsiderueshme të Peloponezit.
Dhe, përkundër përpjekjeve ngulmuese greke për mbajtjen në gjendje latente të elementit shqiptar në Greqi, kemi qëndrimin e papërligjur të shtetit dhe politikës shqiptare, që në asnjë moment të ekzistencës së tij nuk e ka ngritur këtë në problematikën mes dy shtetesh, për të drejtat dhe detyrimet e kësaj pjese të kombit shqiptar karshi shtetit amë. Në përpjekjet më entuziaste të tij kemi përmendjen e tyre, domethënë të arvanitëve, si koloni shqiptare në Greqi dhe "për kontributin e tyre në revolucionin dhe krijimin e shtetit grek". Ashtu si në rastin e Çamërisë, që gjithsesi ka një specifikë më të ndryshme, shteti shqiptar është përgjunjur përballë presioneve të shtetit dhe politikës greke, duke u vetëmjaftuar në përpjekjet "titanike" për të mbrojtur veç Epirin e Veriut të cilin e ka nën juridiksionin e vet, që edhe ky gjithsesi në momente të caktuara edhe i ka dalë duarsh (kujtojmë "grekun e parë" "të dytin", "të tretin" që shkeli me dhunë e terror këto vise si në dekadën e dytë ashtu dhe në vitet 40 të shekullit njëzet), dhe e ka rimarrë përsëri, veç në sajë të aktivizimit të popullsisë lokale apo të koniukturave të politikave ndërkombëtare. Ndërsa për territoret dhe popullsitë e mbetura nën juridiksionin grek nuk ka ushtruar as më të voglin detyrim dhe angazhim.
Më tej, në përkrahje të politikave të mbrapshta të aplikuara në Shqipëri, propaganda dhe mjetet e manipulimit të opinionit publik e kanë deformuar në masë të konsiderueshme qëndrimin karshi elementit shqiptar në Greqi. Është preferuar të heshtet në masë të madhe për të si një realitet inekzistent, ose në raste të tjera, ku ka qenë e pamundur shmangia, paraqitjen si një masë e pavlerë për çështjen shqiptare. Dhe siaps këtij opinioni të krijuar artificialisht, faktori shqiptar në Greqi është asimiluar krejtësisht apo është greqizuar deri në atë masë sa nuk është e vlershme të flitet për të. Diç të vërtetë ka, po jo në tërësi, për shkak të topitjes dhe letargjisë në vetëdijen kombëtare të tyre. Por, në të kundërt, një popullsi disamilionëshe gjithsesi përbën një faktor që kurrsesi nuk mund të shpërfillet dhe që i dikton, me ekzistencën e vet, politikës greke një agresivitet të dukshëm dhe një konservatorizëm të skajshëm të qëndrimit karshi shqiptarëve dhe shtetit të tyre. Kjo jo sepse arvanitët përbëjnë një shtysë dhe kanë disponim antigrek, por, në të kundërt, rreziku i zgjimit të vetëdijes dhe identitetit të afirmuar kombëtar tek ata, i përkrahur nga një shtet i ndërgjegjshëm dhe i përgjegjshëm për bashkëkombasit e vet, do të ishte një minë me sahat për formatin fals me të cilin paraqitet shteti grek sot në arenën ndërkombëtare.
Vetëm agresiviteti dhe diversioni i fuqishëm ndaj aktivitetit politik e intelektual shqiptar, mund të vonojë sa më gjatë precedentin e lidhjeve organike mes shtetit amë dhe elementit shqiptar (arvanit) që është i pranishëm fuqishëm në Greqi. Ai nuk është absolutisht i asimiluar apo i helenizuar, por veç i topitur dhe i paorientuar, është i panxitur për reagim, është i paapeluar në ndërgjegjen e tij kombëtare prej strukturash përkatëse të shtetit dhe shoqërisë shqiptare. Askush nuk ka bërë përpjekje të përkundërta me ato të kishës, arsimit dhe shtetit grek, për reaksionin e natyrshëm të tyre. Për ilustrim të qëndrimit mospërfillës apo denigrues të realitetit arvanit prej strukturave të shtetit shqiptar dhe prej politikës, mjafton të kujtojmë pritjen që iu bë njërit prej aktivistëve më të njohur për çështjen e shqiptarëve të Greqisë, Aristidh Kolës, kur iu vu si shoqërues një grekfolës "minoritar". Avokat Kola, i helmuar prej segmenteve të shtetit grek pak kohë më parë, sot prehet i harruar dhe i shpërfillur edhe pas vdekjes prej shoqërisë dhe shtetit shqiptar. Qoftë dhe vetëm përpjekja dhe vetëmohimi i tij në zgjimin e një vetëdijeje dhe identiteti të mohuar shqiptar në shtetin e sotëm grek, eleminimi i tij si rrezik prej vetë strukturave të shtetit grek, përbën një shtysë për ta parë në një dritë tjetër dhe perspektive faktorin shqiptar atje, pra arvanitët.
Një popullsi 3-4 milionëshe shqiptare në Greqi, përkatësisht sa ç'jepet jozyrtarisht numri i përafërt i arvanitëve, nuk gëzon as të drejtën më elementare, atë të arsimimit fillor në gjuhën amtare shqip apo përdorimin e lirë në publik të asaj gjuhe; gjë që e gëzojnë me tepri në shtete të tjerë edhe pakica krejt të papërfillshme romësh apo jevgjish. Aq më pak të drejta të tjera, si ato të organizimit apo përfaqësimit si grup etnik në politikën dhe shtetin grek, apo të faktorit shtetformues. Një e drejtë e tillë, në mënyrë të natyrshme, do ta çonte Greqinë drejt profilizimit si shtet multietnik apo kantonizimit të saj, sepse raportet etnike atje janë tepër të balancuara dhe evidente mes grekëve dhe arvanitëve, ashtu si numri i konsiderueshëm i etnive të tjera si vllehët, banorët sllavofonë të Maqedonisë jugore e grupe të tjera. Pra, veç një politikë represioni dhe konservimi karshi të drejtave të tyre, shpëton shtetin butaforik grek nga problemet kombëtare. Ndërkohë kjo situatë, që për bukuri do të ishte shfrytëzuar me efektshmëri prej çdo shteti tjetër, nga ana e shtetit dhe politikës shqiptare shpërfillet, ose shkohet më tej në favorizim të forcimit të shtetit aktual grek, duke mos iu dhënë asnjë shenjë përkrahjeje apo miratimi një lëvizjeje të drejtash të arvanitëve në Greqi, si hap i parë.
Në kundërvënie realitetesh, pretendimi absurd dhe i papërfillshëm grek për Vorioepirin do të dukej si një lojë fëmijësh. Në vend të strategjisë së helenizimit të Shqipërisë politike, strategji e deklaruar dhe e aplikuar masivisht në vitet efundit, duke iu kthyer një politike realiste të vlerësimit të potencialeve njerëzore shqiptare në Greqi, do të kishim padyshim inversin e saj, shqiptarizimin e natyrshëm të Greqisë. Pjesa më e madhe e territoreve të shtetit grek, përkatësisht Thesalia, Peloponezi, Akarnania, Etolia, Beotia, Atika, Maqedonia jugore e jugperëndimore, ishujt jonianë, do të merrnin ngjyrën që kanë pasur deri vonë, atë shqiptare, dhe të ardhurit në këto rajone, grekët e Azisë së Vogël, pontët, apo ata të ishujve të Egjeut, do të merrnin statusin e muhaxhirit.
QEMAL VELIJA
QEMAL VELIJA
ARVANITIA
ose fytyra shqiptare e Greqisë
Edhe pse fluid për nga shtrirja gjeografike (për nga shpërndarja dhe përqëndrimi), ky koncept, pra Arvanitia, përbën në të vërtetë një realitet sa historik, etnik, demografik, aq dhe konkret në qënësinë e tij brenda juridiksionit të shtetit politik grek. Një realitet që mban gjithsesi vulën shqiptare, edhe pse i mënjanuar, i braktisur, i mohuar zyrtarisht nga faktori politik dypalësh. I shtrirë pothuaj në të gjithë territorin e shtetit të sotëm grek, ai përbën pika përqëndrimi të konsiderueshme në një sërë rajonesh të shënuara, si në Peloponez, Etoli, Akarnani, Beoti, Atikë, Eube, ishujt jonianë, etj (pa përfshirë këtu krahinat e Epirit, Thesalisë e Maqedonisë jugperëndimore të cilat duhen konsideruar si pjesë të shkëputura nga integraliteti i njësisë tokësore shqiptare). Mbizotërues në një varg qytetesh, ky element shqiptar, i njohur si arvanit (apo arbëresh) përbën bashkësi të tëra në popullsinë rurale e atë urbane tradicionale, duke kapur shifra pak të lakuara publikisht, por që në realitet shkojnë rreth 30-35 përqint të gjithë popullsisë në shtetit e sotëm grek prej 10.5 milionë banorësh.
Ky realitet shqiptar i demonstruar fuqishëm në shekujt e mëparshëm, aq sa në përshtypjen e përgjithshme mbizotëronte krejtësisht konceptin e Greqisë gjeografike dhe nguliste protagonizmin e vet në ngjarjet politike, shoqërore, ushtarake përgjatë shekujve deri në krijimin e mbretërisë greke të dekadës së tretë të shekullit 19. Mbas krijimit të shtetit grek, që duhet thënë se mban vulën mbizotëruese pikërisht të këtij faktori shqiptar, aq sa në Panteonin e sotëm grek figurat udhëheqëse të atij revolucioni që solli krijimin e tij janë pothuaj të gjithë arvanitë, ata që e pësuan dhe iu nënshtruan shtypjes kombëtare ishin po ata vetë. Të mashtruar dhe besëprerë prej bashkëpunëtorëve të tyre grekë, por edhe të shpërfillur prej faktorit politik ndërkombëtar që përcaktonte fatet e popujve e shteteve të vegjël, ata u konsideruan dhe u paraqitën si një popullsi greke (duke njësuar arbitrarisht etninë me ortodoksinë dhe helenizmin si frymë dhe identitet). Instrumentalizimi i këtij elementi shqiptar prej kishës, arsimit dhe strukturave të tjera të shtetit teokratik që u uzurpua prej grekëve, shtypi aspiratën e tyre për një shtet shqiptaro-grek, ashtu siç ishte projektuar që në fillimet e lëvizjes heteriste. Dhe për rrjedhojë, shkon deri në atë masë sa e kthen këtë realitet historikisht shqiptar në të pandjeshëm dhe të paevidentuar zyrtarisht në shoqërinë greke. Lëvizjet modeste identifikuese apo ndriçuese të dala prej këtij realiteti, si klubet kulturore, shoqëritë, institucionet arsimore apo të propagandës, që herët u mbytën në mënyrë të pamëshirshme. Në kushte të tjera trajtimi, grupe të kësaj popullsie shqiptare (kryesisht nga Peloponezi, të cilin një autor duke u nisur nga përbërja e popullsisë e emërton "Shqipëria Greke"), të ikur prej shekujsh në jugun italian, ata që quhen arbëreshë, në të kundërt u kthyen në vatër të lëvizjes patriotike, kulturore, intelektuale, gjuhësore e letrare për mbarë shqiptarët, u kthyen në një bashkësi spikatëse identifikuese.
Protagonistë të ndjeshëm në historinë e trojeve të tyre, arvanitët e Greqisë lënë gjurmë të pashlyeshme: - në shkëputjet dhe kryengritjet prej pushtetit bizantin e më pas sllav në shekujt 12-14; - në rezistencën antibizantine e antiosmane në mbrojtje të principatave e despotateve thjeshtë shqiptare në ato troje në shekujt 14-15; - në protagonizmin luftarak si "kleftë", "stratiotë", "armatolë" e "kapedanë" gjatë shekujve 15-19, qoftë në territoret e sipërthëna kundër pushtetit perandorak osman, qoftë dhe nëpër arenat luftarake të Europës ku njihen edhe si gjeneralë, edhe si kapitenë, edhe si trupa të hatashme luftarake. Për të ardhur si promotorë të lëvizjes shtetformuese në fillimshekullin 19 deri në krijimin e mbretërisë së vogël greke të vitit 1829.
Të pambështetur dhe të manipuluar prej institucionesh politike apo kishtare kombëtare, siç i kishin në fakt pjesëtarët e kombësisë greke që morën pjesë në revolucionin e përbashkët, ata ranë mjerisht në kurthin e ngritur prej grekëve. Duke përfaqësuar vetëm krahun luftarak të revolucionit, me idenë e krijimit të një shteti shqiptaro-grek (meqenëse formacionet e organizimit politik, qoftë dhe në kuadër të një perandorie osmane, për shqiptarët, ishin shpërbërë dhe rënë nga fuqia, pra Pashallëqet e mëdha të Shkodrës dhe Janinës), ata i dhanë tonin këtij revolucioni dhe më pas u tradhëtuan në idenë e tyre. Shteti i sapoformuar grek (me kontributin vendimtar të arvanitëve) ndër masat e para që mori ishte suprimimi i kësaj pjese të popullsisë, që në një të ardhme mund të përbënte një rrezik të vërtetë për vetë ekzistencën e shtetit me profil grek. Kjo për arsye të evidentimit dhe daljes në skenë të lëvizjes shqiptare për riformim shtetëror në fund të shekullit 19 dhe fillim të shekullit 20, pra pavarësimit të një shteti shqiptar. Nëse faktori shqiptar në shtetin e atëhershëm grek do të ishte në pozitën që i takonte, pra të elementit shtetformues dhe identifikues, padyshim që edhe lëvizja pavarësuese e shqiptarëve, e cila fillon me Lidhjen e Prizrenit dhe kurorëzohet me krijimin e shtetit të vitit 1913, do të kishte të tjera prerogativa dhe profilet e shteteve në Gadishull mund të kishin një tjetër konfigurim.
Në një eventualitet të tillë, nëse shqiptarët e Greqisë nuk do ti ishin nënshtruar një shtypjeje sistematike dhe të egër, një përpunimi djallëzor e intensiv, si nga ana e kishës ashtu dhe nga arsimi e institucionet e tjera shtetërore, do të drejtoheshin për nga aspirata e natyrshme e lidhjes me shtetin amë të krijuar, Shqipërinë. Në një konteks të tillë, Greqia do të vihej përballë dhe në dyshim, për vetë numrin e konsiderueshëm të arvanitëve dhe për vetë shtrirjen territoriale të tyre në rajonet kryesore të shtetit grek, dhe në veçanti të atyre rajoneve që kishin kontinuitet të dukshëm me territoret e shtetit shqiptar, siç ishin Thesalia, Akarnania, Etolia, e pse jo edhe pjesë të konsiderueshme të Peloponezit.
Dhe, përkundër përpjekjeve ngulmuese greke për mbajtjen në gjendje latente të elementit shqiptar në Greqi, kemi qëndrimin e papërligjur të shtetit dhe politikës shqiptare, që në asnjë moment të ekzistencës së tij nuk e ka ngritur këtë në problematikën mes dy shtetesh, për të drejtat dhe detyrimet e kësaj pjese të kombit shqiptar karshi shtetit amë. Në përpjekjet më entuziaste të tij kemi përmendjen e tyre, domethënë të arvanitëve, si koloni shqiptare në Greqi dhe "për kontributin e tyre në revolucionin dhe krijimin e shtetit grek". Ashtu si në rastin e Çamërisë, që gjithsesi ka një specifikë më të ndryshme, shteti shqiptar është përgjunjur përballë presioneve të shtetit dhe politikës greke, duke u vetëmjaftuar në përpjekjet "titanike" për të mbrojtur veç Epirin e Veriut të cilin e ka nën juridiksionin e vet, që edhe ky gjithsesi në momente të caktuara edhe i ka dalë duarsh (kujtojmë "grekun e parë" "të dytin", "të tretin" që shkeli me dhunë e terror këto vise si në dekadën e dytë ashtu dhe në vitet 40 të shekullit njëzet), dhe e ka rimarrë përsëri, veç në sajë të aktivizimit të popullsisë lokale apo të koniukturave të politikave ndërkombëtare. Ndërsa për territoret dhe popullsitë e mbetura nën juridiksionin grek nuk ka ushtruar as më të voglin detyrim dhe angazhim.
Më tej, në përkrahje të politikave të mbrapshta të aplikuara në Shqipëri, propaganda dhe mjetet e manipulimit të opinionit publik e kanë deformuar në masë të konsiderueshme qëndrimin karshi elementit shqiptar në Greqi. Është preferuar të heshtet në masë të madhe për të si një realitet inekzistent, ose në raste të tjera, ku ka qenë e pamundur shmangia, paraqitjen si një masë e pavlerë për çështjen shqiptare. Dhe siaps këtij opinioni të krijuar artificialisht, faktori shqiptar në Greqi është asimiluar krejtësisht apo është greqizuar deri në atë masë sa nuk është e vlershme të flitet për të. Diç të vërtetë ka, po jo në tërësi, për shkak të topitjes dhe letargjisë në vetëdijen kombëtare të tyre. Por, në të kundërt, një popullsi disamilionëshe gjithsesi përbën një faktor që kurrsesi nuk mund të shpërfillet dhe që i dikton, me ekzistencën e vet, politikës greke një agresivitet të dukshëm dhe një konservatorizëm të skajshëm të qëndrimit karshi shqiptarëve dhe shtetit të tyre. Kjo jo sepse arvanitët përbëjnë një shtysë dhe kanë disponim antigrek, por, në të kundërt, rreziku i zgjimit të vetëdijes dhe identitetit të afirmuar kombëtar tek ata, i përkrahur nga një shtet i ndërgjegjshëm dhe i përgjegjshëm për bashkëkombasit e vet, do të ishte një minë me sahat për formatin fals me të cilin paraqitet shteti grek sot në arenën ndërkombëtare.
Vetëm agresiviteti dhe diversioni i fuqishëm ndaj aktivitetit politik e intelektual shqiptar, mund të vonojë sa më gjatë precedentin e lidhjeve organike mes shtetit amë dhe elementit shqiptar (arvanit) që është i pranishëm fuqishëm në Greqi. Ai nuk është absolutisht i asimiluar apo i helenizuar, por veç i topitur dhe i paorientuar, është i panxitur për reagim, është i paapeluar në ndërgjegjen e tij kombëtare prej strukturash përkatëse të shtetit dhe shoqërisë shqiptare. Askush nuk ka bërë përpjekje të përkundërta me ato të kishës, arsimit dhe shtetit grek, për reaksionin e natyrshëm të tyre. Për ilustrim të qëndrimit mospërfillës apo denigrues të realitetit arvanit prej strukturave të shtetit shqiptar dhe prej politikës, mjafton të kujtojmë pritjen që iu bë njërit prej aktivistëve më të njohur për çështjen e shqiptarëve të Greqisë, Aristidh Kolës, kur iu vu si shoqërues një grekfolës "minoritar". Avokat Kola, i helmuar prej segmenteve të shtetit grek pak kohë më parë, sot prehet i harruar dhe i shpërfillur edhe pas vdekjes prej shoqërisë dhe shtetit shqiptar. Qoftë dhe vetëm përpjekja dhe vetëmohimi i tij në zgjimin e një vetëdijeje dhe identiteti të mohuar shqiptar në shtetin e sotëm grek, eleminimi i tij si rrezik prej vetë strukturave të shtetit grek, përbën një shtysë për ta parë në një dritë tjetër dhe perspektive faktorin shqiptar atje, pra arvanitët.
Një popullsi 3-4 milionëshe shqiptare në Greqi, përkatësisht sa ç'jepet jozyrtarisht numri i përafërt i arvanitëve, nuk gëzon as të drejtën më elementare, atë të arsimimit fillor në gjuhën amtare shqip apo përdorimin e lirë në publik të asaj gjuhe; gjë që e gëzojnë me tepri në shtete të tjerë edhe pakica krejt të papërfillshme romësh apo jevgjish. Aq më pak të drejta të tjera, si ato të organizimit apo përfaqësimit si grup etnik në politikën dhe shtetin grek, apo të faktorit shtetformues. Një e drejtë e tillë, në mënyrë të natyrshme, do ta çonte Greqinë drejt profilizimit si shtet multietnik apo kantonizimit të saj, sepse raportet etnike atje janë tepër të balancuara dhe evidente mes grekëve dhe arvanitëve, ashtu si numri i konsiderueshëm i etnive të tjera si vllehët, banorët sllavofonë të Maqedonisë jugore e grupe të tjera. Pra, veç një politikë represioni dhe konservimi karshi të drejtave të tyre, shpëton shtetin butaforik grek nga problemet kombëtare. Ndërkohë kjo situatë, që për bukuri do të ishte shfrytëzuar me efektshmëri prej çdo shteti tjetër, nga ana e shtetit dhe politikës shqiptare shpërfillet, ose shkohet më tej në favorizim të forcimit të shtetit aktual grek, duke mos iu dhënë asnjë shenjë përkrahjeje apo miratimi një lëvizjeje të drejtash të arvanitëve në Greqi, si hap i parë.
Në kundërvënie realitetesh, pretendimi absurd dhe i papërfillshëm grek për Vorioepirin do të dukej si një lojë fëmijësh. Në vend të strategjisë së helenizimit të Shqipërisë politike, strategji e deklaruar dhe e aplikuar masivisht në vitet efundit, duke iu kthyer një politike realiste të vlerësimit të potencialeve njerëzore shqiptare në Greqi, do të kishim padyshim inversin e saj, shqiptarizimin e natyrshëm të Greqisë. Pjesa më e madhe e territoreve të shtetit grek, përkatësisht Thesalia, Peloponezi, Akarnania, Etolia, Beotia, Atika, Maqedonia jugore e jugperëndimore, ishujt jonianë, do të merrnin ngjyrën që kanë pasur deri vonë, atë shqiptare, dhe të ardhurit në këto rajone, grekët e Azisë së Vogël, pontët, apo ata të ishujve të Egjeut, do të merrnin statusin e muhaxhirit.
QEMAL VELIJA
Subscribe to:
Posts (Atom)
